मनुष्याच्या दैनंदिन जीवनात मनोरंजन हा अविभाज्य घटक आहे. मनोरंजनाची हौस भागविण्यासाठी पूर्वी राजदरबारात संगीताचे आयोजन करण्यात येत असे. तसेच गावोगावी जत्रा व तत्सम उत्सवातून मनोरंजन होत असे. त्यानंतर रंगभूमी, चित्रपटगृहे…
मनुष्याची बौद्धिक गुणवत्ता आणि परिश्रम, तसेच व्यक्तीच्या सर्जनक्षमतेमुळे त्या व्यक्तीस जी संपत्ती प्राप्त होते, ती बौद्धिक संपदा होय. बौद्धिक संपदेचा प्रत्येक व्यक्तीस जसा फायदा होत असतो, तसाच त्याच्यात असलेल्या कलागुणांचा…
आयटीसी संगीत रिसर्च अकादमी. संपूर्ण भारतभर आपल्या वैशिष्ट्यपूर्ण सांगीतिक कामगिरीमुळे प्रसिद्ध झालेली ही संस्था १ सप्टेंबर १९७७ रोजी कोलकाता येथे सुरू झाली. भारतीय शास्त्रीय संगीताचा प्रसार आणि संवर्धनाचे ध्येय समोर…
एक प्रचलित चित्रपट विधा (genre). या प्रकारातील दृक्-श्राव्य कलाकृतीचे पहिले ज्ञात उदाहरण म्हणजे जॉर्ज मेलिएस् या फ्रेंच चित्रपट दिग्दर्शकाचा इंग्रजीत द हॉन्टेड कॅसल (१८९६) या नावाने प्रसिद्ध असलेला अडीच मिनिटांचा…
गुणसूत्राच्या संख्येत झालेल्या बदलाप्रमाणेच गुणसूत्राच्या रचनेत झालेला बदल (Mutation in chromosome structure) हा गुणसूत्रीय उत्परिवर्तनाचा (Chromosomal mutation) एक प्रकार आहे. मानवाप्रमाणे मानवेतर प्राण्यांमध्येही गुणसूत्राच्या रचनेत झालेला बदल हा गुणसूत्रीय उत्परिवर्तनाचा प्रकार…
भारत हा जगातील औद्योगिक उत्पादनाचे केंद्र बनावे, तसेच भारतामध्ये परकीय गुंतवणुकीचा ओघ वाढून भारताची उत्पादन क्षमता वाढावी या उद्देशातून अस्तित्वात आलेली एक सरकारी योजना. भारतासारख्या प्रंचड लोकसंख्या असलेल्या देशाची उत्पादन…
साचा बनविण्यासाठी वाळूचे जे मिश्रण केले जाते त्यामध्ये वाळू हा एक महत्त्वाचा घटक आहे. वाळू वापरास योग्य आहे किंवा नाही हे ठरविण्यासाठी तिचे पुढील गुणधर्म तपासावे लागतात. १) सिलिकाचे प्रमाण…
तन्य बिडाचे उत्पादन करताना मॅग्नेशियमची प्रक्रिया केली असल्याने धातू रसामध्ये पातळ मळी (Dross) तयार होण्याचे प्रमाण जास्त असते. त्यामुळे तन्य बिडासाठी प्रवेशद्वारांची रचना काळ्या बिडापेक्षा अधिक काळजीपूर्वक करावी लागते. धातू…
फलनिष्पत्ती अर्थसंकल्प ही अलीकडील काळात वेळोवेळी उपयोगात आणली जाणारी शासकीय संकल्पना असून या संकल्पनेने सार्वजनिक अर्थसंकल्पीय क्षेत्रात लक्ष वेधले आहे; परंतु फलनिष्पत्ती अर्थसंकल्पाची अशी कोणतीही शास्त्रीय व्याख्या उपलब्ध नाही. डेव्हिड…
बापट, उल्हास यशवंत : (३१ ऑगस्ट १९५० – ४ जानेवारी २०१८). प्रसिद्ध निष्णात महाराष्ट्रीय संतूरवादक आणि या तंतुवाद्यावर ‘मींड’ (स्वरसातत्य) घेण्याच्या तंत्राचे विकासक व ‘क्रोमॅटिक ट्युनिंग’ (अनावश्यक असलेला स्वर कौशल्याने…
ज्या बँका भारतीय रिझर्व्ह बँक अधिनियम १९३४ च्या द्वितीय अनुसूचित सूचिबद्ध नाहीत, अशा बँका बिगर अनुसूचित बँका होय. ज्या बँका भारतीय रिझर्व्ह बँक अधिनियम १९३४ मध्ये दिलेल्या सर्व तरतुदी पूर्ण…
आधुनिक काळातील बँका जी कामे करतात, त्यांपैकी बहुतेक कामे ब्रिटिशपूर्व भारतात सावकारी पेढ्यांमार्फत पार पाडली जात. त्यामुळे त्यांचा उल्लेख एतद्देशीय बँका असा केला जातो. त्यानंतर ब्रिटिश काळात भारतात आधुनिक बँक…
गुणसूत्राच्या संख्या अथवा रचनेत झालेला बदल हा गुणसूत्रीय उत्परिवर्तनाचा (Chromosomal mutation) एक प्रकार आहे. युग्मकी पेशी विभाजन होताना एखाद्या वेळी काही विशिष्ट कारणांनी गुणसूत्र संख्या किंवा गुणसूत्र रचना यात काही फेरफार…
सजीवांच्या जीनोममध्ये इतर सजीवांचा डीएनए सामावून घेतला जातो. या प्रकारास रचनांतरण म्हणतात. विशेषत: जीवाणूसारख्या सजीवामध्ये डीएनए सामावून घेण्याची क्रिया मोठ्या प्रमाणात अभ्यासली गेली आहे. समांतर जनुक हस्तांतरण (Horizontal gene transfer)…
कृत्रिम रचनांतरण ही डीएनएमध्ये फेरबदल घडवण्याची एक प्रक्रिया आहे. कृत्रिम रचनांतरणामध्ये अनेक स्रोतांपासून मिळवलेले डीएनएचे तुकडे पुनर्संयोजित करून जीवाणूंमध्ये व्यक्त करवूनघेता येतात. त्यामुळे जैवतंत्रज्ञान आणि जनुक अभियांत्रिकी या क्षेत्रांमध्ये कृत्रिम रचनांतरण…