वारंवार, थेंबथेंब आणि वेदनायुक्त मूत्रोत्सर्ग होणे आणि मूत्रमार्गाची जळजळ होणे या लक्षणांच्या समुच्चयाला ‘उन्हाळे लागणे’ म्हणतात. मूत्राशय आणि मूत्रनलिकेचे स्नायू आकुंचित झाल्यामुळे ही लक्षणे होतात. मूत्राशय आणि मूत्रनलिका यांमध्ये दाह…
वर्गात एखाद्या विषयाच्या घटकावर मिळालेला प्रकल्प स्वातंत्र्य, स्वावलंबन, कृतिशीलता, सहकार्य या तत्त्वांच्या आधारे सामूहिक किंवा वैयक्तिकरित्या सोडविण्याची एक पद्धत. अठराव्या शतकामध्ये यूरोपात वास्तूकला व अभियांत्रिकी या शाखांचे अध्यापन करण्यासाठी विद्यार्थ्यांद्वारे…
वैदयकीय परीक्षणाचा एक प्रकार. जिवंत किंवा मृत शरीरातून घेतलेल्या ऊतीचे सूक्ष्मदर्शीच्या मदतीने रोगनिदानासाठी केलेल्या परीक्षणाला जीवोतक परीक्षा म्हणतात. वेगवेगळ्या रोगांमुळे शरीरात जे बदल होतात, त्या बदलांचा अभ्यास करण्यासाठी ही परीक्षा…
वनस्पतींच्या आणि प्राण्यांच्या शरीरात विविध प्रकारचे स्राव स्रवणार्‍या पेशीसमूहाच्या संरचनांना ग्रंथी म्हणतात. मात्र काही ग्रंथी एकपेशीयदेखील असतात. ग्रंथींपासून शरीराला आवश्यक स्राव निर्माण होतात, तर काही ग्रंथी शरीरातील अनावश्यक उत्सर्जक घटकदेखील…
पर्यावरणीय बदलाच्या प्रक्रियेतील एक महत्त्वपूर्ण सागरी प्रवाह. स्पॅनिश भाषेत एल् निनो याचा अर्थ मूल. ख्रिसमसच्या सुमारास दक्षिण अमेरिकेतील पेरू आणि एक्वादोर किनार्‍यालगत पॅसिफिक महासागरी उष्ण प्रवाह वाहत असल्याने स्थानिक मत्स्य…
पर्यावरण व्यवस्थापनाचे एक साधन. एखाद्या नियोजित प्रकल्पामुळे पर्यावरणावर जे परिणाम संभाव्य आहेत त्यांच्या मूल्यांकनाला पर्यावरण प्रभाव मूल्यांकन म्हणतात. पर्यावरणातील विविध घटकांचा परस्परांवर परिणाम होत असतो. कोणत्याही विकास प्रकल्पात पर्यावरणीय बदल…
पर्यावरणात कोणकोणते बदल होतात यांचे मापन ज्या घटकांवरून किंवा घटनांवरून केले जाते, त्यांना पर्यावरणीय दर्शके म्हणतात. पर्यावरण हे अतिशय गुंतागुंतीचे असल्याने पर्यावरणाच्या स्थितीचा मागोवा घेताना पर्यावरणातील प्रत्येक चलासंबंधी बारीकसारीक माहिती…
मानवी कृती आणि नैसर्गिक प्रक्रियांमुळे पर्यावरण गुणवत्तेचा होणारा ऱ्हास. मानवामुळे अथवा नैसर्गिक प्रक्रियांमुळे निसर्गातील परिसंस्थांमध्ये बिघाड होऊन तसेच हवा, जल, मृदा अशा संसाधनांचा अवक्षय होऊन पर्यावरणाची गुणवत्ता घटते. संयुक्त राष्ट्रसंघानुसार…
नैसर्गिक पर्यावरणाची गुणवत्ता कायम राखण्यासाठी विज्ञान, तंत्रज्ञान आणि अभियांत्रिकी शाखेतील तत्त्वांचे शास्त्रशुद्ध उपयोजन म्हणजे पर्यावरण अभियांत्रिकी होय. मनुष्य आणि इतर सजीवांच्या उपयोगासाठी स्वच्छ हवा, भूमी व इतर नैसर्गिक संसाधने उपलब्ध…
पृथ्वीवरील अथवा पृथ्वीच्या कोणत्याही प्रदेशातील मानव तसेच इतर सजीव ज्या परिसरात राहतात, त्या परिसरातील सर्व घटकसमूह मिळून तयार झालेली परिस्थिती म्हणजे पर्यावरण होय. पर्यावरणात तापमान, सूर्यप्रकाश, जल, वातावरण इत्यादी अजैविक…
जलसंधारणाची एक साधी व सोपी पद्धत. पावसाचे पाणी (पर्जन्यजल) जलप्रस्तरापर्यंत पोहोचण्याआधी शास्त्रीय पद्धतीने ते साठविणे म्हणजे पर्जन्यजल साठवण. अशा साठविलेल्या पाण्याचा उपयोग अन्य स्रोतांपासून मिळालेल्या पाण्याला पूरक म्हणून केला जातो.…
पृथ्वीवरील विशाल जीवसंहतीचे लहान एकक. परिसंस्था ही संज्ञा परि (भोवतालचे) हा उपसर्ग संस्था या शब्दाला जोडून तयार झालेली आहे. परिसंस्थेत सजीव (वनस्पती, प्राणी आणि सूक्ष्मजीव) आणि त्यांच्या पर्यावरणातील अजैविक घटक…
परिमैत्रीपूर्ण ही संज्ञा परिसंस्थापूरक या अर्थाने मानवी वर्तनाला, कृतीला किंवा उत्पादनांना लावली जाते. या संज्ञेतून पृथ्वीवरील सजीवांना अपाय होणार नाही, परिसंस्थेतील कोणत्याही घटकावर दुष्परिणाम होणार नाही, असे मानवी वर्तन किंवा…
निसर्गपर्यटनाचा पर्यावरणपूरक असा एक पर्यटन प्रकार. आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक व पर्यावरणीय दृष्टया मानवी जीवनाशी अत्यंत संकीर्णपणे जोडलेला आणि सर्व प्रकारच्या सेवांवर आधारित पर्यटन हा आधुनिक उद्योग आहे. पर्यटनाचा हेतू, त्याचे…
