नागवेली (Betal leaf)

नागवेली ही वनस्पती पायपरेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव पायपर बिटल आहे. तिला पानवेल, विड्याची पाने किंवा खाण्याची पाने असेही म्हणतात. मिरी ही वनस्पतीही याच कुलातील आहे. नागवेली वनस्पती भारत,…

नागरी परिसंस्था (Urban ecosystem)

मानवाने वसविलेली शहरे, नगरे आणि नागरी पट्ट्यातील पारिस्थितिकीय प्रणाली म्हणजे नागरी परिसंस्था होय. नगरांची उपनगरे व झालर क्षेत्रे तसेच नागरी पट्ट्यांलगतची कृषिक्षेत्रे आणि नैसर्गिक भूदृश्यांचाही समावेश नागरी परिसंस्थेत होतो. नागरी…

नागरमोथा (Cypriol)

नागरमोथा हे एकदलिकित क्षुप सायपरेसी कुलातील असून त्याचे शास्त्रीय नाव सायपरस स्कॅरिओसस आहे. भारतात मध्य प्रदेशातील वनांत ही वनस्पती मोठ्या प्रमाणात वाढलेली दिसून येते. पाणथळ जागेत नागरमोथ्याचे झुडूप २–३ मी.…

नाग (Cobra)

सरीसृप वर्गाच्या इलॅपिडी कुलातील फणा असलेल्या विषारी सापांना सामान्यपणे नाग म्हणतात. आफ्रिका आणि दक्षिण व आग्नेय आशिया (फिलिपीन्ससह) या सर्व प्रदेशांत नाग आढळतात. ते वेगवेगळ्या अधिवासांत राहतात मात्र झाडांवर ते…

नाक (Nose)

नाक हे माणसाच्या चेहऱ्या वर मध्यभागी असलेले एक इंद्रिय आहे. गंधज्ञानासाठी आणि श्वासोच्छ्वासासाठी नाक उपयोगी असते. शरीराच्या पाच ज्ञानेंद्रियांपैकी नाक एक इंद्रिय असून श्वसनसंस्थेतील एक भाग आहे. प्राणिसृष्टीत नाक ही…

नाइटिंगेल (Nightingle)

शीळ घालणारा एक लहानसा पक्षी. पॅसेरीफॉर्मिस गणाच्या म्युसिकॅपिडी कुलात नाइटिंगेलचा समावेश होतो. याचे शास्त्रीय नाव ल्युसीनिया मेगॅऱ्हिंकस आहे. सामान्यपणे उन्हाळ्यात तो यूरोप आणि पश्चिम आशियात दिसतो, तर हिवाळ्यात तो आफ्रिकेत…

नवलकोल (Kohlrabai)

दैनंदिन आहारातील एक भाजी. नवलकोल ही वनस्पती ब्रॅसिकेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव ब्रॅसिका ओलेरॅसिया प्रकार कॉलोरॅपा आहे. ती दिसायला कोबीसारखी दिसते. मात्र तिच्यावर कोबीप्रमाणे पाने नसतात. कोबीप्रमाणेच ही भाजी…

नर-वानर गण (Primates)

स्तनी वर्गाच्या अपरास्तनी उपवर्गातील एक गण. या गणात नर (माणूस), वानर, माकड, कपी इ. प्राण्यांचा समावेश होतो. या प्राण्यांमध्ये उच्च दर्जाचे अनुकूलन घडून आलेले आहे.नर-वानर गणातील प्राण्यांमध्ये आदिम अपरास्तनी प्राण्यांचे,…

नरक्या (Ghanera)

नरक्या हा मध्यम आकाराचा वृक्ष आयकॅसिनेसी कुलातील असून त्याचे शास्त्रीय नाव नोथॅपोडाईट्स निम्मोनियाना आहे. या वृक्षाचा वास अत्यंत घाणेरडा असल्याने त्याला घाणेरा असेही नाव आहे. तो मूळचा चीनमधील आहे. भारतात…

नदी परिसंस्था (River ecosystem)

गोड्या पाण्याची एक परिसंस्था. नैसर्गिक परिसंस्थेत जल परिसंस्था क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने जास्त व्यापक आहे. जल परिसंस्थेचे गोड्या पाण्याची परिसंस्था व खाऱ्या पाण्याची परिसंस्था असे दोन प्रकार केले जातात. गोड्या पाण्याच्या परिसंस्थेचे…

नखे (Nails)

स्तनी वर्गाच्या नरवानर गणातील प्राण्यांमध्ये हातापायांच्या बोटांवर असलेले बाह्यत्वचेचे उपांग. नखे ही केराटिनयुक्त प्रथिनाने बनलेली असून ती बोटांच्या टोकांना वरच्या बाजूवर असतात. मानवी नखाचे नखपट्टिका, नख-आधारक आणि नखबैठक असे तीन…

धोतरा (Thorn apple)

सोलॅनसी कुलातील दतुरा प्रजातीतील नऊ वनस्पतींना सामान्यपणे धोतरा म्हटले जाते. या सर्व वनस्पती विषारी आहेत. या वनस्पतींचा प्रसार जगभरातील सर्व उष्ण आणि समशीतोष्ण प्रदेशांत झालेला आहे. भारतात काळा धोतरा (दतुरा…

डीएनए अंगुलीमुद्रण (DNA fingerprinting)

एखाद्या व्यक्तीची त्याच्या जनुकीय साहित्याच्या (डीएनए) विश्लेषणाद्वारा ओळख करून घेण्याच्या तंत्राला ‘डीएनए अंगुलीमुद्रण’ म्हणतात. मानवी पेशीत गुणसूत्राच्या स्वरूपात डीएनएचे रेणू सुव्यवस्थित गुंडाळलेले असतात. एखाद्या व्यक्तीचे डीएनए अंगुलीमुद्रण करणे आणि त्याचे…