पाचुंदा हा लहान वृक्ष कॅपॅरेसी कुलातील असून त्याचे शास्त्रीय नाव कॅपॅरिस ग्रँडिस आहे. तरटी, वाघाटी इत्यादी वृक्षांचा समावेश कॅपॅरिस प्रजातीमध्ये केला जातो. भारतातील डोंगराळ भागात, विशेषेकरून पश्‍चिम घाट व दक्षिण पठाराचा भाग आणि राजस्थान या प्रदेशांत तसेच श्रीलंका, म्यानमार इत्यादी देशांतही तो आढळून येतो.
पाचुंदा वृक्षाची उंची ३–६ मी. असते. खोडाची साल जाड, मऊ, खडबडीत आणि भेगाळलेली असते. फांद्यांवर हुकासारखे वाकडे व लहान काटे असतात. पाने साधी, लहान व एकाआड एक असतात. पानांवर शेवाळी रंगाची मुलायम लव असते. फुले नाजूक व पांढरी असून मंद सुवासिक असतात. फुलामध्ये चार पाकळ्या असून त्या सुट्या असतात. पुंकेसर अनेक व सुटे असून अंडाशय जायांगधरावर उचलले असल्यामुळे पुंकेसर ठळकपणे दिसतात. फळे लहान बोरांएवढी व हिरवी असून पिकल्यावर लाल होतात. फळांत चिकट गर आणि २–६ लांबट बिया असतात. बीजप्रसार पक्ष्यांमार्फत होतो.
पाचुंद्याचे लाकूड मजबूत व टिकाऊ असते. त्याचा उपयोग शेतीची अवजारे, हत्यारांच्या मुठी तसेच दांडे अशा किरकोळ वस्तू बनविण्यासाठी करतात. या वृक्षाचा कोळसा चांगला होतो, म्हणून त्याची लागवड मोठ्या प्रमाणावर केली जाते.
Discover more from मराठी विश्वकोश
Subscribe to get the latest posts sent to your email.
