दोहा शहर (Doha City)

मध्यपूर्व आशियातील कॉटार देशाची राजधानी व देशातील सर्वांत मोठे शहर. लोकसंख्या अंदाजे ३,४४,९३९ (२०२५). देशाच्या एकूण लोकसंख्येच्या सुमारे ४०% पेक्षा जास्त लोक या महानगर प्रदेशात राहतात. पर्शियन आखाताच्या (इराणचे आखात) साधारण नैर्ऋत्य भागात कॉटार हा द्वीपकल्पीय देश स्थित असून त्या देशाच्या पूर्व किनाऱ्यावर हे शहर वसले आहे. अल्-बिदा किंवा बिदा हा शहराचा मूळ भाग सांप्रत शहराच्या वायव्येस होता. अबू धाबीमधून आलेल्या सूदान जमातीच्या लोकांनी तो भाग वसविला असावा, असे मानले जाते. एकोणिसाव्या शतकातील पर्शियन आखाती युद्धात दोहाचा सहभाग होता; परंतु त्या वेळी हे लहान नगर व बंदर होते. इ. स. १८६७ मधील बहारीन व कॉटार यांच्यातील युद्धात शहराची बरीच हानी झाली होती. ब्रिटिशांनी इ. स. १८६८ मध्ये दोहा शहरातील शेख मुहम्मद इब्न थानी अल थानी यांस कॉटारचे प्रमुख म्हणून नियुक्त केले होते. एकोणिसाव्या शतकाच्या अखेरीस बहुतांश अरेबियन द्वीपकल्पीय प्रदेशाचे संस्थानिक असलेल्या ऑटोमन साम्राज्याचा कधीकधी सैनिकी तळ येथे असे. इ. स. १९१६ मध्ये हे ब्रिटिशांचे रक्षित राज्य बनले. कॉटार १९७१ मध्ये स्वतंत्र झाल्यानंतर दोहा ही त्याची राजधानी करण्यात आली.

दोहा हे देशातील प्रमुख आर्थिक व राजकीय केंद्र आहे. विसाव्या शतकाच्या प्रारंभी हे शहर मोती उद्योगासाठी प्रसिद्ध होते. तेव्हा सुमारे ३५० बोटी या व्यवसायात होत्या; परंतु जपानची कृत्रिम मोती व्यवसायातील प्रगती आणि इ. स. १९३० च्या दशकातील जागतिक मंदी यांचा येथील मोती व्यवसायावर विपरित परिणाम झाला होता; मात्र दुसऱ्या महायुद्धानंतर येथे सापडलेल्या मुबलक खनिज तेल साठ्यांमुळे कॉटारच्या अर्थव्यवस्थेत अमूलाग्र बदल होऊन लोकांच्या दरडोई उत्पन्नात वाढ झाली आणि एक संपन्न राष्ट्र म्हणून भरभराटीस आले. दोहा शहरातही विविध सुधारणा करून त्याचे आधुनिकीकरण करण्यात आले. त्यामुळे एक समृद्ध शहर म्हणून हे नावारूपास आले. शहरातील जुन्या झोपडपट्ट्या हटविण्यात येऊन आधुनिक व्यापारी व निवासी इमारती बांधण्यात आल्या. देशातील महत्त्वाच्या शहरांशी हे रस्त्यांनी जोडलेले असून येथे मेट्रो सुविधा आहे. लगतचा उथळ सागरी भाग, केवळ पाच किमी.चा दंतुर किनारा, अपतट भागातील प्रवाळ खडक यांमुळे दीर्घकाळपर्यंत या बंदरातून केवळ लहान जहाजांद्वारेच वाहतूक केली जाई; परंतु १९७० च्या दशकात येथे खोल सागरी बंदर विकसित केले, तेव्हापासून मोठमोठी जहाजे या बंदरात येऊ लागली. त्यामुळे आज हे देशातील प्रमुख बंदर ठरले आहे. शहराच्या जवळच आग्नेयीस दोहा आंतरराष्ट्रीय विमानतळ आहे. समुद्रातील खाऱ्या पाण्याचे निर्लवणीकरण करून ते पिण्यासाठी उपयोगात आणले जाते. कॉटर राष्ट्रीय मासेमारी कंपनी मासेमारीसाठी आधुनिक जहाजे वापरत असून दोहा हेच त्या कंपनीचे मुख्य केंद्र आहे. या बंदर भागातच कोळंबी हवाबंद डब्यात भरण्याचा आधुनिक प्रकल्प आहे. तसेच अनेक आंतरराष्ट्रीय कंपन्यांची मुख्यालये येथे आहेत. हे देशाचे प्रमुख शैक्षणिक केंद्र असून येथे कॉटार विद्यापीठ (स्था. १९७३) आहे.

दोहा शहरातील क्लॉक टॉवर स्क्वेअर, बाजारपेठ, समुद्र हटवून तेथील किनाऱ्यावर बांधलेले गव्हर्नमेंट हाऊस (१९६९), जागतिक दर्जाचे इस्लामिक कला संग्रहालय (२००८), कॉटार राष्ट्रीय संग्रहालय, खलिफा आंतरराष्ट्रीय क्रीडागार ही पर्यटकांची प्रमुख आकर्षण स्थळ आहेत. दोहा हे मध्यपूर्वेतील खेळाचे प्रसिद्ध केंद्र असून वेगवेगळ्या खेळांचे आंतरराष्ट्रीय सामने येथे होतात. अनेक आंतरराष्ट्रीय परिषदाही येथे घेतल्या जातात.

समीक्षक ꞉ वसंत चौधरी