एडलमन, जेराल्ड मॉरीस (Edelman , Gerald Maurice )
एडलमन, जेराल्ड मॉरीस : (१ जुलै, १९२९ - १७ मे, २०१४) रोजच्या दैनंदिन जीवनात मानवी शरीरावर असंख्य जीवघेण्या जिवाणू व विषाणूंचा हल्ला होत असतो. अशा सूक्ष्म हल्लेखोरांचा नायनाट करण्याचे काम अविरतपणे चालू…
ब्लूमबर्ग, बरुच सॅम्युअल (Blumberg, Baruch Samuel )
ब्लूमबर्ग, बरुच सॅम्युअल : (२८ जुलै १९२५- ५ एप्रिल २०११) न्यूयॉर्कमध्ये जन्मलेले ब्लूमबर्ग हे उच्च माध्यमिक शालेय शिक्षणानंतर अमेरिकेच्या सागरी सेवेत रुजू झाले. १९४६ च्या काळात कमांडिंग ऑफिसर म्हणून कार्यरत…
सायटोकायनीन (Cytokinin)
सायटोकायनीन या संजीवकाचा शोध ‘कायनेटीन’ या संयुगाच्या निर्मितीनंतर लागला. झाडांवर कायनेटिनचा वापर केल्यानंतर असे लक्षात आले की, त्यात पेशींचे विभाजन घडवून आणण्याचा एक महत्त्वपूर्ण गुण आहे. निर्मिती व वहन :…
जिबरेलिने (Gibberellin)
जिबरेलिक अम्ल सर्वप्रथम एका बुरशीमध्ये आढळले. जिबरेल्ला फ्युजिकुरोई (Gibberella fujikuroi) नावाची बुरशी ज्या भाताच्या रोपावर आक्रमण करायची, त्या रोपांची उंची इतर रोपांपेक्षा खूप जास्त वाढायची. त्यावरूनच शास्त्रज्ञांनी असा अंदाज व्यक्त…
ॲबसिसिक अम्ल (Absissic Acid)
ॲबसिसिक अम्ल या संजीवकामुळे वनस्पतींची वाढ खुंटते. विपरीत वातावरणामध्ये बियांना सुप्तावस्थेत ठेवण्याचे काम हे संजीवक करते. त्याचप्रमाणे पाण्याचे दुर्भिक्ष्य निर्माण झाल्यास पर्णरंध्रे (stomata) बंद करण्याचे कामही हे संजीवक करते. उत्पादन…
एथिलीन (Ethylene)
वनस्पतींमध्ये शोधण्यात आलेले एथिलीन हे पहिले वायुरूपी संप्रेरक आहे. निर्मिती व वहन : पेशींना इजा झाली असता, परजीवी कीटकांनी हल्ला केल्यास अथवा पेशींवर कुठलाही ताण (Stress) आल्यास एथिलीनची निर्मिती होते.…
धनुर्वात (Tetanus)
मनुष्याला तसेच इतर प्राण्यांना होणारा तीव्र संक्रामक रोग. क्लॉस्ट्रिडियम टेटॅनी या जीवाणूंपासून शरीरात तयार होणाऱ्या जीवविषामुळे या रोगाची बाधा होते.ऐच्छिक स्नायूंना आकडी येऊन ते ताठरणे हे या रोगाचे वैशिष्ट्य आहे.…
थॅलॅसेमिया (Thalassemia)
थॅलॅसेमिया हा मानवी रक्ताशी संबंधित एक आनुवंशिक विकार आहे. हा विकार प्रामुख्याने भूमध्य समुद्राच्या किनारी राहात असलेल्या बालकांमध्ये आढळून येतो. तसेच जगभरातील अनेक देशांत आणि भारतातही थॅलॅसेमियाबाधित बालके आढळून येत…
टॉन्सिल (Tonsil)
घशात असलेल्या लसीका ग्रंथींचा एक समूह. टॉन्सिल हा शब्द इंग्रजी भाषेतील असून मराठीत त्याला गलवाताम म्हणतात. या ग्रंथी साधारण द्राक्षाच्या आकाराच्या आणि गुलाबी रंगाच्या असतात. यांपैकी सर्वसाधारणपणे टॉन्सिल म्हणून ओळखल्या…
प्लेग (Plague)
जीवाणूंमुळे मनुष्याला होणारा एक प्राणघातक संक्रामक रोग. एंटेरोबॅक्टेरिएसी कुलातील यर्सिनिया पेस्टिस या जीवाणूंमुळे प्लेग हा रोग होतो. जागतिक आरोग्य संघटनेच्या अहवालानुसार २००७ सालापर्यंत प्लेग हा एक साथीचा आजार मानला जात…