लेखकः सुरेश शिखरे

देसाई, सदाशिव शंकर : (२५ जुलै १९१७ – ३१ मे १९९६). विख्यात साहित्यिक, पत्रकार आणि  इतिहास संशोधक. स. शं. देसाई या नावाने परिचित. त्यांचा जन्म गोवा राज्यातील बाळ्ळी-पाळोळे, काणकोण येथे…

शहाजी छत्रपती महाराज : (४ एप्रिल १९१०–९ मे १९८३). कोल्हापूर संस्थानचे शेवटचे अधिपती व मराठ्यांच्या इतिहासाचे अभ्यासक. राजर्षी छ. शाहू महाराज यांचे पुत्र तिसरे छ. राजाराम महाराज यांच्या मृत्यूनंतर (१९४०)…

पंढरपूरचा तह : (११ जुलै १८१२). पेशवे आणि जहागीरदार यांच्यातील तह. महाराष्ट्रात १८ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात पेशवे-जहागीरदारांच्या संघर्षाचे प्रश्न पुढे येण्यास सुरुवात झाली. यासाठी दुसरा बाजीराव व दक्षिणेकडील सरदार हे…

ब्रिटिश भारतात तयार झालेली दिवाणी कायद्याची एक समग्र संहिता. हिचे श्रेय मुंबई प्रांताचा तत्कालीन गव्हर्नर, मुत्सद्दी मौंट स्ट्यूअर्ट एल्फिन्स्टन (६ ऑक्टोबर १७७९–२० नोव्हेंबर १८५९) याला देण्यात येते. पश्चिम भारतात कायद्याचे…

कीर्तने, नीळकंठ जनार्दन : (१ जानेवारी १८४४–१८९६). मराठ्यांच्या इतिहासाचे आद्य टीकाकार, चिकित्सक आणि साक्षेपी संशोधक. त्यांचा जन्म कोल्हापूर येथे झाला. त्यांचे प्राथमिक शिक्षण कोल्हापूर आणि माध्यमिक (मॅट्रिक) शिक्षण मुंबईमध्ये झाले.…

पेरैरा, आंतॉनियू : (९ मे १८८३–१६ मार्च १९५५). विख्यात कायदेतज्ज्ञ व इतिहास संशोधक. ए. बी. द. ब्रागांस परैरा म्हणूनही परिचित. त्यांचा जन्म गोवा राज्यातील उत्तडे (ता. साष्टी) या गावी एका…

चौधरी, सरलादेवी : (९ सप्टेंबर १८७२ — १८ ऑगस्ट १९४५). भारतीय स्वातंत्र्यचळवळीतील कार्यकर्त्या आणि स्त्रीवादी नेत्या. त्यांचा जन्म कलकत्ता (कोलकाता) येथे झाला. वडील जानकीनाथ घोषाल हे बंगाल काँग्रेसचे माजी सरचिटणीस…

भारतातील बंगाल प्रांतातील नीळ उत्पादक शेतकर्‍यांनी मळेवाल्यांविरुद्ध केलेला प्रसिद्ध उठाव (१८५९-६०). हा उठाव ‘ब्लू म्यूटिनी’ म्हणूनही ओळखला जातो. मोगल काळापासून बिहारमधील नीळ प्रसिद्ध होती. १८ व्या शतकात बिहारमधील एक महत्त्वाचे…

महाराष्ट्रातील एक महत्त्वाची राजकीय संस्था व सनदशीर मार्गाने चळवळ करणारी संघटना. १९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात भारतीय राजकारणात उदारमतवादी अथवा नेमस्त प्रवाह प्रमुख होता. भारतीय समाजाच्या सर्वांगीण विकासासाठी धार्मिक व सामाजिक…

राजकुमारी अमृत कौर : (२ फेब्रुवारी १८८९ – ६ फेब्रुवारी १९६४). प्रसिद्ध गांधीवादी स्वातंत्र्यसैनिक, सामाजिक कार्यकर्त्या व भारताच्या पहिल्या कॅबिनेट मंत्री. त्यांचा जन्म उत्तर प्रदेशमधील लखनौ येथे राजघराण्यात झाला. वडील…

उमाजी नाईक : (७ सप्टेंबर १७९१–३ फेब्रुवारी १८३२). एक प्रसिद्ध क्रांतिकारक. एकोणिसाव्या शतकाच्या प्रारंभी घडून आलेल्या रामोशांच्या उठावात उमाजी नाईक यांचे नेतृत्व महत्त्वाचे होते. त्यांचा जन्म पुणे जिल्ह्यातील भिवडी (ता.…

महाराष्ट्रामधील १९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धातील एक महत्त्वाचा सामूहिक उठाव. ‘दख्खनचा उठावʼ म्हणूनही ही घटना परिचित. हा उठाव प्रामुख्याने सावकारांच्या विरोधात होता. महाराष्ट्रात ब्रिटिशसत्ता स्थापित झाल्यापासून या उठावाची पाश्वर्भूमी तयार होत…