एफ वाय – पृष्ठ 16 – मराठी विश्वकोश

तमाशा (Tamasha)

महाराष्ट्रातील परंपरागत लोकनाट्यप्रकार. यामध्ये गायन, वादन, नृत्य व नाट्य यांचा अंतर्भाव असतो. तमाशा हा शब्द उर्दूतून मराठीत आला असून, उघडा देखावा असा त्याचा अर्थ आहे. काही अभ्यासक तमाशा या शब्दाची…

Read more about the article तियात्र (Teatro)

गोव्यातील ख्रिस्ती लोकांचा कोंकणी नाट्याविष्कार. तियात्र हे नाव मूळ पोर्तुगीज तियात्र (teatro) या शब्दावरून आले. त्याचा अर्थ थिएटर म्हणजे नाट्य असा आहे. गोव्यात पूर्वापार जागर नावाचा लोकनाट्य प्रकार पारंपरिक विधीच्या…

चंदाताई तिवाडी (Chandatai Tiwadi)

तिवाडी, चंदाताई : भारूडाची पंरपरा जोपासणाऱ्या महाराष्ट्रातील लोककलावंत.जन्म पंढरपूर येथे एका मारवाडी कुटुंबात झाला. घरची परिस्थिती तशी बेताची म्हणून त्यांना लौकिक अर्थाने शिक्षण घेता आले नाही. जेमतेम सहावीपर्यंतच शिक्षण त्यांना…

तुणतुणे (Tunetune)

पोवाडा, कलगी-तुरा, गोंधळ, भराड, तमाशा आदी लोककलाप्रकारांमध्ये तुणतुणे हे तंतुवाद्य वापरले जाते. हातात धरण्याइतकी जाड असलेली दोन-अडीच फूट लांबीची बांबूची काठी हातात घेऊन तिच्या तळाशी एक पोकळ लाकडी नळकांडे बसविलेले…

दंडीगान (Dandigan)

महाराष्ट्रातील पूर्व विदर्भाच्या भंडारा, गोंदिया, चंद्रपूर व गडचिरोली या झाडीपट्टीच्या जिल्ह्यांतील दंडी जमातीचे गीत. दंडीगान सादर करताना साधारणपणे पाच कलावंतांची आवश्यकता असते. दोन पुढे राहून नेतृत्व करीत असतात, तर मागे…

दिमडी (Dimdi)

महाराष्ट्रातील लोकदैवत खंडोबाच्या जागरण विधीनाट्यात वाघ्यांकरवी वाजविले जाणारे लोकप्रिय लोकवाद्य. भरतमुनी यांच्या नाट्यशास्त्रातील वर्गीकरणानुसार अशा वाद्यास अवनध्द वाद्य असे म्हणतात. लाकडी कड्यावर ताणून बसवलेल्या कातड्यामुळे यातून नाद निर्मिती होते म्हणून…

देखणी (Dekhani)

गोव्यातील एक नृत्यगीत असून ते ख्रिश्चन तरुणी हिन्दू स्त्रियांचा वेश परिधान करून समारंभप्रसंगी सादर करतात. देखणी याचा अर्थ सुंदरी. देखणीची अनेक गीते रचलेली असली,तरी अत्यंत लोकप्रिय असलेल्या गीताचा विषय हा…

दादू इंदुरीकर (Dadu Indurikar)

इंदुरीकर, दादू : (मार्च १९२८ – १३ जून १९८०). सुप्रसिद्ध मराठी तमासगीर. मूळ नाव गजानन राघू सरोदे. आईचे नाव नाबदाबाई. पुणे जिल्ह्यामधील मावळ तालुक्यातील इंदुरी नावाच्या गावात महार कुटुंबात दादू…

इंदल (Endal)

महाराष्ट्रातील पावरा आदिवासी जमातीतील प्रसिद्ध उत्सव. सातपुडा परिसरात भिल्ल व पावरा या दोन्ही समाजात प्रामुख्याने हा उत्सव साजरा करतात. ‘इंदल’ म्हणजे इंदीराजा; एक लोकदेवता. पुत्रप्राप्तीसाठी, घरातील बरकतीसाठी, सुखशांतीसाठी ,वैयक्तिक स्वरूपात…

जलस्थित्यंतर चक्र (Hydrological cycle)

पृथ्वीवरील पाण्याचे अखंडपणे सुरू असलेले अभिसरण. महासागरावरून वातावरणात जाणाऱ्या, वातावरणातून जमिनीवर येणाऱ्या आणि जमिनीवरून पुन्हा महासागरात जाणाऱ्या पाण्याचे अभिसरण जलस्थित्यंतर चक्र किंवा जलचक्र या संज्ञेने दाखविले जाते. पाण्याचे पृथ्वीवरील प्रमाण…

इंत्रुज (Entrudo)

गोव्यातील ख्रिस्ती लोकांचा उत्सव. तो कार्निव्हलच्या (Carnival) दिवसात साजरा करतात. इंत्रुज हा कार्निव्हलचाच एक भाग मानतात. हा शब्द मूळ पोर्तुगीज Entrudo या शब्दावरून आला. त्याचा अर्थ मांस भक्षणाला निरोप देणे…

शिवा-संभा कवलापुरकर (Shiwa-Sambha Kawlapurkar)

कवलापुरकर, शिवा-संभा : महाराष्ट्रात्तील नामवंत तमाशा कलावंत. शिवा-संभा हे दोन भाऊ. अत्यंत हजरजबाबी आणि उत्स्फूर्त अभिनय हे त्यांचे वैशिष्ट्य. शिवा-संभाचा जन्म सातु खाडे कवलापूरकर यांच्या घराण्यात कवलापूर ता. मिरज, जिल्हा…

जलसंसाधने (Water resources)

पृथ्वीवरील जल हे एक नैसर्गिक आणि अत्यंत महत्त्वाचे संसाधन असून त्याने पृथ्वीचा ७१% भाग व्यापलेला आहे. जलसंसाधन हे जीवोत्पत्तीच्या आधीपासून अस्तित्वात असून ते व्यय होऊन पुन:पुन्हा निर्माण होणारे अक्षय्य संसाधन…

जलव्याल (Hydra)

आंतरदेहगुही संघाच्या हायड्रोझोआ वर्गातील एक जलचर प्राणी. आंतरदेहगुही संघात प्राण्यांची दोन रूपे आढळतात. बहुशुंडक आणि छत्रिक. जलव्याल बहुशुंडक आहे. भारतात सामान्यत: आढळणाऱ्या जलव्यालाचे शास्त्रीय नाव हायड्रा व्हल्गॅरिस आहे. ध्रुवीय शीतप्रदेश…

जल प्रदूषण (Water pollution)

ही सर्व जगाला भेडसावणारी पर्यावरणीय गंभीर समस्या आहे. जल प्रदूषणामुळे पाण्यात विशिष्ट गुणधर्मांचे पदार्थ अशा प्रमाणात मिसळले जातात की, त्यामुळे पाण्याच्या नैसर्गिक गुणवत्तेत बदल होऊन ते वापरण्यास अयोग्य ठरते. जल…