मराठी विश्वकोश

एन्कीच्या राज्यात (Enkichya rajyat)

एन्कीच्या राज्यात : एन्कीच्या राज्यात ही विलास सारंग यांची पहिली कादंबरी १९८३ साली प्रकाशित झाली आहे. सारंग हे विसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धातील एक महत्त्वाचे आधुनिक, प्रयोगशील व अस्तित्ववादी धारणेचे लेखक आहेत.…

जलशुद्धीकरण केंद्र

पाणीपुरवठा प्रकल्पाचा एक अत्यंत महत्त्वाचा घटक म्हणजे जलशुद्धीकरण केंद्र. निसर्गात उपलब्ध असलेल्या पाण्यावर योग्य प्रक्रिया करून ते वापरण्यालायक करण्याचे मुख्य काम येथे केले जाते. घरगुती वापर, औद्योगिक वापर इत्यादींसाठी आवश्यक…

विल्यम जेम्स (William James)

जेम्स, विल्यम : (११ जानेवारी १८४२ –१९ ऑगस्ट १९१०). प्रसिद्ध अमेरिकन मानसशास्त्रज्ञ व फलप्रामाण्यवादाचा एक संस्थापक. जन्म न्यूयॉर्क येथे. पित्याचे नाव हेन्री जेम्स (१८११–८२). ते धर्मशास्त्रवेत्ते होते. अमेरिकन कादंबरीकार हेन्री…

अफानासी निकितीनचे स्मारक, फीओडोशिया (क्रिमिया), युक्रेन.

अफानासी निकितीन (Afanasy Nikitin)

निकितीन, अफानासी : (१४३३ – १४७२). (अफानस न्यिकीत्यिन). भारताला भेट देणारा पहिला रशियन प्रवासी. रशियातील त्वेर येथे त्याचा जन्म झाला. मॉस्कोच्या वायव्येस सु. १६० किमी. असलेल्या कालीनीन या शहरी हा…

फ्रेडरिक एमन्स टर्मन (Frederick Emmons Terman)

टर्मन, फ्रेडरिक एमन्स : (७ जून १९००–१९ डिसेंबर १९८२). अमेरिकन अभियंते व शिक्षणतज्ज्ञ. इलेक्ट्रॉनिकी व शिक्षण क्षेत्र यांमध्ये बजाविलेल्या कामगिरीबद्दल प्रसिद्ध. त्यांचा जन्म इंग्लिश (इंडियाना राज्य) येथे आणि शिक्षण स्टॅनफर्ड…

कळ(Kal)

कळ : (१९९६). श्याम मनोहर यांची कादंबरी. श्याम मनोहर हे मराठीतील प्रयोगशील लेखक म्हणून प्रसिद्ध आहेत. त्यांच्या एकूण कादंबरी लेखनातील एक महत्त्वाचा टप्पा म्हणून कळ या कादंबरीकडे पहावे लागते. ही…

द्विपक्षीय मक्तेदारी (Bilateral Monopoly)

बाजारातील अशी परिस्थिती, जेथे दोन एकाधिकार संस्था म्हणजेच एकच विक्रेता आणि एकच ग्राहक एकमेकांच्या समोर खरेदी-विक्रीसाठी असतात. श्रमबाजारात जेव्हा श्रमाची मागणी व श्रमाचा पुरवठा करणाऱ्या दोन एकाधिकार संस्था एकमेकांच्या समोर…

Book with plant isolated on white

पर्यावरण शिक्षण (Environment Education)

विद्यार्थ्यांना आपल्या अवतीभोवती असलेल्या मानवनिर्मित व जैविक घटकांचे सरंक्षण आणि पालन-पोषण करण्याचे ज्ञान देवून त्यांच्यात पर्यावरणाबाबत सकारात्मक कौशल्य निर्माण करणारे शास्त्र म्हणजे पर्यावरण शिक्षण होय. भूतलावर मानव हा सर्वांत बुद्धीवान …

बायसिकल थिव्ह्ज (Bicycle Thieves)

इटलीतील नववास्तववादी प्रवाहातील एक महत्त्वाचा चित्रपट. जागतिक चित्रपटांच्या इतिहासात काही चित्रपटांनी महत्त्वाचे स्थान मिळविले आहे. इटलीचे प्रख्यात दिग्दर्शक व्हित्तोरिओ डी'सिका (Vittorio De Sica) यांचा बायसिकल थिव्ह्ज (इटालियन शीर्षक : Ladri…

सायान पर्वत (Sayan Mountains)

रशियातील सायबीरियाच्या दक्षिण भागातील पर्वत. सायान पर्वतश्रेण्या म्हणजे अल्ताई पर्वताचाच विस्तारित भाग आहे. या पर्वतश्रेणीचा विस्तार पश्चिमेस अल्ताई पर्वतापासून पूर्वेस बैकल सरोवरापर्यंत झालेला आहे. या पर्वताचा आकार वक्राकार असून बहिर्वक्र…

नट (Nut)

प्राचीन ईजिप्शियन आकाशदेवता. प्रारंभी नाईल नदीच्या खोऱ्यातील भटक्या जमातीतील लोकांकडून हिचे पूजन केले गेले. ईजिप्तच्या निम्न प्रदेशातील रहिवासी आकाशगंगेला नटचे स्वर्गीय रूप मानीत असत. विविध रंजक व सुंदर मिथ्यकथा या…

शू (Shu)

प्राचीन ईजिप्शियन देव. बाष्परहित हवा व वातावरण यांचा अधिष्ठाता. शू या नावाचा मूलार्थ पोकळी किंवा रितेपण असा होय. शूला नाईल नदीवरून येणाऱ्या उत्तरीय-मध्य समुद्रीय वाऱ्यांचे मानवी रूप मानले गेले होते.…

भारताचे नियंत्रक आणि महालेखापरीक्षक (Comptroller and Auditer General of India)

भारताचे नियंत्रक आणि महालेखापरीक्षक : सी ए जी. केंद्रशासन आणि राज्यसरकारे यांच्या सर्व आर्थिक व्यवहाराचे हिशोब तपासणारा अधिकारी. वित्तीय विनिमयाचे नियंत्रक व सरहिशेब तपासनीस असेही त्यांना संबोधिले जाते. भारतीय राज्यघटनेच्या…

फ्रेडरिक जॅक्सन टर्नर (Frederick Jackson Turner)

टर्नर, फ्रेडरिक जॅक्सन : (१४ नोव्हेंबर १८६१—१४ मार्च १९३२). एक प्रसिद्ध अमेरिकन इतिहासकार. पॉर्टिज (विस्कॉन्सिन) येथे जन्म. विस्कॉन्सिन विद्यापीठातून बी. ए. (१८८४) व एम्. ए. (१८८८) या पदव्या घेऊन तेथेच…

झार (tzar/czar)

रशियातील मस्कोव्हीच्या (मॉस्को) राजपुत्रांनी धारण केलेले एक बिरुद. ही संज्ञा रोमन सम्राटांच्या सीझर या अभिधानाचा अपभ्रंश आहे. राजघराण्यातील इतर व्यक्तींनाही त्यामुळे अशीच नावे प्राप्त झाली. उदा., झारची पत्नी–झारित्सा; युवराज–झारेविश; राजकन्या–झारेव्हना…