नाट्यसंगीताच्या ऐतिहासिक स्थित्यंतरामागे बारकाईने पाहिल्यास एक प्रकारची वैचारिक भूमिका आकार घेत असलेली दिसते. या भूमिकेस सौंदर्यशास्त्रीय भूमिका असे म्हणता येईल. नाट्य ही कलांचा संगम होणारी कला आहे आणि स्वतंत्रपणे कला…
अभिजात हिंदुस्थानी संगीतातील एक गायनप्रकार. तो सुगम शास्त्रीय किंवा उपशास्त्रीय संगीत विभागात गणला जातो. ठुमरी (ठुंबरी) या नावावरूनच तो नृत्याशी संबंधित असलेला एक संगीतप्रकार आहे, हे समजून येते. प्राचीन संगीतपरंपरेमध्ये…
सेफेरीस, येऑर्यिऑस : (१३ मार्च १९०० - २० सप्टेंबर १९७१). ग्रीक कवी आणि मुत्सद्दी. जॉर्ज सेफेरीस म्हणूनही तो उल्लेखिला जातो. जन्म स्मर्ना (इझमिर, तुर्कस्तान) येथे. शिक्षण अथेन्स आणि पॅरिस येथे. पॅरिसमध्ये…
जोगिंदर पाल : (५ सप्टेंबर १९२५ - २३ एप्रिल २०१६). प्रसिद्ध भारतीय उर्दू लेखक. लघुकथा आणि कादंबरीकार म्हणून प्रमुख ओळख. जन्म पाकिस्तानमधील सियालकोट येथे. त्यांची कौटुंबिक परिस्थिती अत्यंत प्रतिकूल होती.…
धातूच्या पापुद्र्यासारख्या अतिशय पातळ पटलाला वर्ख म्हणतात. वर्ख सामान्यपणे ०·००५ सेंमी. वा त्याहून पातळ असतो. वर्ख एका धातूचा, मिश्रधातूचा अथवा अनेक धातूंची पटले एकावर एक रचून बनविलेला अनेक पदरीही असतो.…
आर्क्टिक वृत्त. पृथ्वीगोलावरील विषुववृत्ताच्या उत्तरेकडील ६६° ३०' उ. अक्षांशावरील काल्पनिक अक्षवृत्ताला आर्क्टिक वृत्त किंवा उत्तर ध्रुववृत्त म्हणून संबोधले जाते. पृथ्वीच्या नकाशावर सामान्यपणे विषुववृत्त, कर्कवृत्त, मकरवृत्त, उत्तर ध्रुववृत्त आणि दक्षिण ध्रुववृत्त…
भौगोलिक आणि भूशास्त्रीय दृष्ट्या तीव्र उताराचा, सरळ, उभा खडक म्हणजे कडा होय. तो जवळजवळ उभ्या, टांगलेल्या किंवा लोंबत्या रूपात असू शकतो. नदी, हिमनदी, वारा, सागरी लाटा या बाह्यशक्तीकारकांच्या झीज कार्यामुळे…
वेस्ट इंडीज द्वीपसमूहातील विंडवर्ड बेटांपैकी ग्रेनेडा या द्वीपीय देशाची राजधानी, औद्योगिक शहर व महत्त्वाचे बंदर. लोकसंख्या ३३,७३४ (२०१२). हे ग्रेनेडा बेटाच्या नैर्ऋत्य किनार्‍यावरील एका लहान द्वीपकल्पावर वसले आहे. शहराच्या भोवती…
अंटार्क्टिक वृत्त. पृथ्वीगोलावरील विषुववृत्ताच्या दक्षिणेस ६६° ३०' द. अक्षांशावरील काल्पनिक अक्षवृत्ताला दक्षिण ध्रुववृत्त म्हणतात. ही पृथ्वीगोलावरील एक काल्पनिक रेषा असून ती दक्षिण समशीतोष्ण कटिबंध व दक्षिण शीत कटिबंध यांच्यामधील सीमारेषा…
पाण्यामध्ये रंग, वास आणि चव उत्पन्न करणारे हे पदार्थ नैसर्गिक किंवा मानवनिर्मित कारणांनी उत्पन्न होतात. उदा., चव आणि वास उत्पन्न करणारे जीवाणु, ते मेल्यावर त्यांच्या शरीराचे विघटन होणे, साठवलेल्या पाण्यामध्ये…
स्कॉट, पॉल मार्क : (२५ मार्च १९२०–१ मार्च १९७८). ब्रिटिश कादंबरीकार. जन्म साउथगेट मिड्लसेक्स येथे. त्याची आई दक्षिण लंडनमधील एक श्रमिक, कलादृष्टी आणि सामाजिक महत्त्वाकांक्षा असलेली अशी होती. आपल्या आईमध्ये…
दैनंदिन जीवनात विविध गोष्टी एकमेकाशी संबंधित असतात. एक चल हा दुसऱ्या चलावर अवलंबून असतो व त्याचा चांगला अथवा वाईट परिणाम/बदल त्या चलावर देखील होतो. सांख्यिकी भाषेत ह्या परस्पर संबंधाला सहसंबंध…
स्केल्टन, जॉन : (१४६० - २१ जून १५२९). इंग्रज उपरोधकार. त्याचे जन्मस्थळ आणि बालपण ह्यांविषयी निश्चित माहिती उपलब्ध नाही पण तो यॉर्कशरचा असावा. केंब्रिज विद्यापीठात त्याने शिक्षण घेतले. ग्रीक आणि…
सोस्यूर, फेर्दिनां द : (२६ नोव्हेंबर १८५७-२२ फेब्रुवारी १९१३). फ्रेंच-भाषक स्विस भाषाविद्, आधुनिक भाषाविज्ञानाचा उद्गाता, आधुनिक चिन्हमीमांसेचा (सीमि-ऑटिक्स) सह-संस्थापक. अमेरिकन तत्त्वज्ञ सी. एस्. पर्स (१८३९-१९१४) हा चिन्हमीमांसेचा दुसरा सह-संस्थापक होय.…
सेलीन, ल्वी–फेर्दिनां : (२७ मे १८९४ - १ जुलै १९६१). फ्रेंच साहित्यिक. मूळ नाव ल्वी-फेर्दिनां देत्यूश. जन्म पॅरिसजवळच्या कुर्बव्हा ह्या ठिकाणी. त्याच्या घरची परिस्थिती सामान्य होती. १९१२ मध्ये तो लष्करी सेवेत…