मराठी विश्वकोश

मन्वंतर (Manvantar)

मन्वंतर : दीनानाथ मनोहर यांची १९९९ साली प्रसिद्ध झालेली मन्वतंर ही एक महत्त्वाची कादंबरी आहे. मराठीतील ऐतिहासिक कादंबरी लेखनाचे एक उत्तम प्रारूप म्हणून या कादंबरीचा विचार महत्त्वाचा ठरतो. या कादंबरीत…

इन्स्टिट्यूट ऑफ मिनरल्स अ‍ॅण्ड मटेरियल टेक्नॉलॉजी , आयएमएमटी ( Institute of Minerals and Materials Technology)

इन्स्टिट्यूट ऑफ मिनरल्स अ‍ॅण्ड मटेरियल टेक्नॉलॉजी (आयएमएमटी) ही पदार्थ अभियांत्रिकी आणि खनिजशास्त्राच्या क्षेत्रामध्ये संशोधन करणारी एक महत्त्वाची आणि प्रगत संशोधन संस्था आहे. या संस्थेची स्थापना १९६४ मध्ये करण्यात आली. या…

अर्न्स्ट कार्ल ॲबे (Ernst Karl Abbe)

ॲबे, अर्न्स्ट कार्ल : (२३ जानेवारी, १८४० — १४ जानेवारी, १९०५). अर्न्स्ट कार्ल ॲबे यांचा जन्म आयसेनाख (Eisenach) येथे झाला. १८५७ मध्ये ॲबे यांनी आयसेनाख जिम्नॅशियम येथून पदवी प्राप्त केली.…

वर्तुळ (Circle)

[latexpage] एका केंद्रबिंदूपासून समान अंतरावर असणाऱ्या बिंदूंच्या संचास वर्तुळ असे म्हणतात. आकृतीत बिंदू O हा केंद्रबिंदू आहे व O या केंद्रबिंदूपासून एकसमान अंतरावरील बिंदूंच्या संचामुळे तयार झालेल्या आकृतीस वर्तुळ असे…

मूत्र

अग्नीच्या म्हणजेच चयापचयाच्या विविध क्रियेने निर्माण होणाऱ्या त्याज्य घटकांचे वहन करून हे त्याज्य घटक शरीराबाहेर टाकण्याचे काम मूत्राद्वारे होते. या त्याज्य घटकांना आयुर्वेदीय परिभाषेत 'क्लेद' असे म्हणतात. मूत्र हे गरम…

नॅशनल फिजिकल लॅबोरेटरी (एनपीएल) (National Physical Laboratory, NPL)

नॅशनल फिजिकल लॅबोरेटरी (एन.पी. एल.) या संस्थेची स्थापना ही विज्ञान आणि उद्योगधंद्याशी निगडित असलेल्या कौन्सिल ऑफ सायंटिफिक अँड इंडस्ट्रियल रिसर्च या परिषदेद्वारा ४ जानेवारी, १९४७ रोजी केली गेली. उद्दिष्ट :…

सेंट्रल लेदर रिसर्च इन्स्टिट्यूटऑफ इंडिया, सीएलआरआय (Central Leather Research Institute of India, CLRI)

सेंट्रल लेदर रिसर्च इन्स्टिट्यूट ( CLRI ) ही जगातील सर्वांत मोठी चर्म संशोधन संस्था आहे. या संस्थेची स्थापना २४ एप्रिल, १९४८ रोजी चेन्नई (तमिळनाडू) येथे वैज्ञानिक व औद्योगिक संशोधन परिषदेच्या…

एकप्रतिनिधी मतदारसंघ (One representative constituency)

एकप्रतिनिधी मतदारसंघ : निवडणूकीसीठीची प्रतिनिधी मतदारसंघ पध्दती. या पद्धतीमध्ये एका मतदारसंघातून एकच प्रतिनिधी निवडून येतो. ज्यावेळी सर्वाधिक मतांनी प्रतिनिधी निवडण्याची पद्धत असते तेव्हा असे मतदारसंघ असतात. उमेदवाराचा मतदाराशी सतत संपर्क…

R

फिलिप ॲलेन शार्प (Philip Allen Sharp)

शार्प, फिलिप ॲलेन : (६ जून, १९४४). अमेरिकन आनुवंशिकीतज्ञ आणि रेणवीय जीववैज्ञानिक. विभाजित जनुके (Split Genes) या शोधाबद्दल १९९३ मध्ये फिलिप शार्प यांना रिचर्ड जे. रॉबर्ट्स यांच्याबरोबर शरीरविज्ञान व वैद्यकशास्त्र…

महाराष्ट्र ग्रंथ भांडार (Maharashtra Granth Bhandar)

महाराष्ट्र ग्रंथ भांडार : ( स्थापना : १९३५.) कोल्हापूर संस्थानातील राष्ट्रीय विचाराच्या आणि स्वतंत्र प्रबोधनाच्या पुस्तकांच्या प्रकाशनाचे आणि विक्रीचे पहिले दुकान. स्वातंत्र्यपूर्व काळात महात्मा गांधींच्या कार्यातून प्रेरणा घेऊन गोविंद वामन…

सती राणकदेवी (Sati Ranakdevi)

सती राणकदेवी : (१९९७). विष्णु धोंडदेव कर्वे यांनी लिहिलेली स्वतंत्र ऐतिहासिक स्वरुपाची कादंबरी.दामोदर सावळाराम आणि मंडळी यांनी सन १८९७ साली प्रकाशित केली. पातिव्रत्याचा गौरव आणि सती प्रथेचे वर्णन हे या…

कोथिंबीर (Coriander)

कोथिंबीर : (हिं. धनिया; गु. कोनफिर; क. कोथंब्री, कोतुंबरी; सं. धान्यक, कुस्तुंबरी, अल्लका; इं. कोरिअँडर, लॅ. कोरिअँड्रम सॅटायव्हम; कुल-अंबेलिफेरी). ही परिचित ओषधीय वनस्पती भारतात सर्वत्र पिकविली जाते. ती मूलतः दक्षिण…

सांगली शहर (Sangli City)

महाराष्ट्र राज्यातील सांगली जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण. लोकसंख्या सांगली शहर २,५५,२७०, (२०११). हे कृष्णा नदीच्या काठावर वसले असून कृष्णा-वारणा नद्यांचे संगमस्थान या शहराच्या नैर्ऋत्येस ४ किमी. वर आहे. कोल्हापूरपासून पूर्वईशान्येस ४८…

न्याय सहायक मानवशास्त्र (Forensic Anthropology)

मानवी शरीर, अस्थी आणि सांगाडा यांची ओळख पटविण्यासाठी कायद्याच्या चौकटीतील विविध बाबींचा अभ्यास करणारे शास्त्र. न्याय मानवशास्त्राच्या अंतर्गत येणाऱ्या शास्त्रप्रणालीचा अभ्यास एकोणीसाव्या शतकात सुरू झाला. फॉरेन्सिक म्हणजे न्यायालयाच्या उपयोगाची अथवा…

लोकजीवनशास्त्र (Ethnography)

मानवजातीवर्णनशास्त्र किंवा लोकसमूहशास्त्र. मानवशास्त्राची अभ्यासपद्धती ही इतर सर्व विद्याशाखांपेक्षा खूप निराळी आहे. मानवशास्त्राच्या शाखांचा विचार केल्यावर हे सहजच लक्षात येते. जसे पुरातत्त्वीय मानवशास्त्रात उत्खननातून मिळणाऱ्या अस्थी वा मानवी संस्कृतीच्या अवशेषांनुसार…