सॅरोस चक्र अर्थात ग्रहणांची कुटुंबे (Saros Cycle :Eclipse Families)

सॅरोस चक्र अर्थात ग्रहणांची कुटुंबे (Saros Cycle :Eclipse Families) : सॅरोस चक्र किंवा ग्रहणांची कुटुंबे हा ग्रहण विषयातील एक कुतूहलाचा भाग आहे. या चक्राची कल्पना येण्यासाठी आपण ते उदाहरणाने समजावून…

उन्नतांश (Altitude)

उन्नतांश : उन्नतांश ( उन्नत+अंश = वरच्या दिशेने स्थानाची कोनात्मक उंची दर्शविणे). उन्नतांश हा क्षितिज किंवा स्थानिक सहनिर्देशक पद्धतीतील एक सहनिर्देशक आहे. दुसरा सहनिर्देशक दिगंश हा आहे. दिलेल्या आकृतीत (X)…

संपात (Equinox)

संपात :  वसंत संपात  (Vernal Equinox) : आयनिक वृत्तावरील सूर्याचे एक भ्रमण म्हणजे एक वर्ष. पृथ्वीचा अक्ष सुमारे २३.५ अंशांनी कलता असल्याने आयनिकवृत्ताचे  प्रतल आकाशातील वैषुविकवृत्ताच्या प्रतलाला सुमारे २३.५ अंशाच्या…

विष्ट्म्भ (Solstice)

विष्ट्म्भ : उत्तरविष्ट्म्भ (Summer Solstice) : आयनिकवृत्त (Ecliptic) वैषुविकवृत्ताशी (Celestial Equator) सुमारे २३.५ अंशाचा कोन करीत असल्यामुळे सूर्य वैषुविकवृत्ताच्या उत्तरेस ‘उत्तरविष्ट्‍म्भ बिंदू’ या कमाल मर्यादेपर्यंत जाऊ शकतो.  २१ मार्च या…

राहू आणि केतू : पातबिंदू  (Nodes)

राहू आणि केतू : पातबिंदू - राहू आणि केतू म्हटले की ग्रहणाची आठवण होते. राहू आणि केतू हे कोणी राक्षस आहेत आणि ते चंद्र-सूर्याला गिळतात अशी सामान्य लोकांची अज्ञानमूलक धारणा…

सूर्यग्रहणाचे प्रकार (Types of Solar Eclipse)

सूर्यग्रहणाचे प्रकार : खग्रास सूर्यग्रहण (Total Solar Eclipse), खंडग्रास सूर्यग्रहण (Partial Solar Eclipse) आणि कंकणाकृती सूर्यग्रहण (Annular Eclipse) असे सूर्यग्रहणाचे तीन प्रकार आहेत. सूर्यग्रहणासंबंधी सविस्तर माहिती सूर्यग्रहण या नोंदीत दिलेली आहे. खग्रास…

सूर्यग्रहण (Solar Eclipse)

सूर्यग्रहण : सूर्यग्रहण अमावास्येला होते. अमावास्येचा क्षण म्हणजे सूर्य-चंद्र युतीचा क्षण असतो. आयनिकवृत्ताच्या संदर्भात बोलायचे तर त्याक्षणी सूर्य आणि चंद्र यांचे भोग (longitude) समान असतात. त्यामुळे पृथ्वी आणि सूर्य यांची केंद्रे…

स्थानिक याम्योत्तर वृत्त (Local Meridian)

स्थानिक याम्योत्तर वृत्त: निरीक्षकाच्या थेट ऊर्ध्वबिंदूतून (Z) (अंगणात उभे असताना निरीक्षकाच्या थेट डोक्यावर असणारा बिंदू ; Zenith) आणि उत्तर व दक्षिण बिंदूतून जाणारे महत्तम वर्तुळ म्हणजे स्थानिक याम्योत्तर वृत्त. दक्षिण दिशेचे…

सममंडल (Prime vertical)

सममंडल : क्षितिजावर चार मुख्य दिशा दर्शविणारे बिंदू ( N, E, S, W ) आपल्याला माहीत आहेत. NZS हे याम्योत्तरवृत्त (Meridian) किंवा मध्यमंडल आहे. निरीक्षकाचे स्थान पूर्वेस किंवा पश्चिमेस बदलले,…

ग्रहणे: मेटोनचे चक्र (Metons’s Cycle)

ग्रहणे: मेटोनचे चक्र : चांद्रमास (Lunar Month) आणि ऋतुवर्ष (Tropical Year) यांचा मेळ घालण्याचे प्रयत्न फार पूर्वीपासून अगदी बॅबिलोनियन काळापासून केले जात होते. परंतु त्यातून विविध प्रकारे मेळ घालण्याचे प्रयत्न…

होरा किंवा विषुवांश (Right Ascension ‍= R.A.)

होरा किंवा विषुवांश : होरा (विषुवांश किंवा वैषुवांश) हा वैषुविक सहनिर्देशक पद्धतीतील एक सहनिर्देशक आहे. एखादा तारा वैषुविकवृत्ताच्या संदर्भात किती अंश पूर्वेस आहे, हे होरा (विषुवांश) (R. A.) या निर्देशकाने…

वैषुविकवृत्त स्थाननिर्देशन पद्धत (Equatorial Co-ordinate System)

वैषुविकवृत्त स्थाननिर्देशन पद्धत : आकाश गोलावरील (Celestial Sphere) ग्रह, तारे किंवा अन्य आकाशस्थ वस्तूंचे स्थान निश्चित करण्यासाठी ही पद्धत वापरली जाते. या पद्धतीत वैषुविकवृत्त (Celestial Equator) हे संदर्भ वर्तुळ आहे.…

चंद्रग्रहण (Lunar eclipse)

चंद्रग्रहण : ग्रहणे हा सावल्यांचा परिणाम आहे. चंद्र पृथ्वीच्या सावलीत सापडला की चंद्रग्रहण होते. सूर्याकडून येणारा प्रकाश पृथ्वी अडवते, त्यामुळे पृथ्वीची विरुद्ध दिशेला अवकाशात सावली पडते. या सावलीत सापडायचे असेल…

दिशा , उर्ध्वबिंदू आणि अध:बिंदू (अधोबिंदू) (Cardinal Points, Zenith and Nadir)

दिशा, उर्ध्वबिंदू आणि अध:बिंदू (अधोबिंदू) : आकाश निरीक्षण करतांना आपला प्रथम संबंध ‘दिशा’ या संकल्पनेशी येतो. आकाश निरीक्षण करताना आपण उभ्या असलेल्या ठिकाणाहून उत्तर दिशा कोठे येते याचे भान असणे…

आयनिकवृत्त सहनिर्देशक पद्धती (Ecliptic Coordinate System)

आयनिकवृत्त सहनिर्देशक पद्धती : आकाशगोलावरील वस्तूंच्या या स्थाननिर्देशक पद्धतीत ‘आयनिकवृत्त’ (Ecliptic) हे संदर्भ वर्तुळ आणि वसंत संपात बिंदू हा आरंभ बिंदू असतो. ग्रह, सूर्य, चंद्र इत्यादी आकाशस्थ वस्तूंचे स्थान आयनिकवृत्तावर…