मराठी विश्वकोश

शिमोन उलित्झेर (Shimon Ulitzur)

उलित्झेर, शिमोन : शिमोन उलित्झेर चेक्लाइट लिमिटेड या कंपनीत प्रमुख वैज्ञानिक म्हणून काम पहात. पूर्वी याच कंपनीत ते प्रमुख तंत्रज्ञान अधिकारी म्हणून काम पाहत होते. १९८० आणि १९९० च्या मध्यात त्यांनी…

जयंत भालचंद्र उदगावकर (Jayant Bhalchandra Udgaonkar)

उदगावकर, जयंत भालचंद्र : ( २२ मार्च १९६० ) जयंत भालचंद्र उदगावकर यांचा जन्म मुंबईत झाला. त्यांचे शालेय व रसायनशास्त्र पदवीपर्यंतचे शिक्षण मुंबईत झाले. रसायनशास्त्रात मुंबई विद्यापीठाचे सुवर्ण पदक त्यांना मिळाले.…

जॉन टिंडाल (John Tyndall)

टिंडाल, जॉन : ( २ ऑगस्ट १८२० - ४ डिसेंबर १८९३ ) जॉन टिंडाल या भौतिकशास्त्रज्ञाचा जन्म लीलीनब्रिज काउंटी कार्लो, आयर्लंड (Leighlinbridge, County Carlow, Ireland) येथे झाला. त्यांचे शिक्षण स्थानिक…

खंडान्त उतार (Continental slope)

महासागराच्या पाण्याखालील भूकवचाच्या खंडीय क्षेत्राचे किनार्‍यापासून खंड-फळी, खंडान्त उतार व खंडीय उंचवटा हे तीन भाग करतात. सागरमग्न खंडभूमीच्या काठापासून ते खंडीय उंचवट्यापर्यंतच्या खंडाच्या काठाच्या उतरत्या भागाला खंडान्त उतार म्हणतात. खंड-फळीचा…

जीवनसत्त्व क (Vitamin C)

क जीवनसत्त्व पाण्यात विद्राव्य असून काही अन्नपदार्थांत ते नैसर्गिकरित्या सापडते. याचा समावेश ब जीवनसत्त्व समूहात होत नाही. याची रचना एकशर्करा रेणू (Monosaccharide) सारखी आहे. इतिहास : १९३२ मध्ये सी. जी.…

रोहतांग खिंड (Rohtang Pass)

भारताच्या हिमाचल प्रदेश राज्यातील एक खिंड. पीर पंजाल पर्वतश्रेणीच्या पूर्व टोकाशी सस. पासून ३,९७८ मी. उंचीवर ही खिंड स्थित आहे. रोहतांग खिंड मनाली (हिमाचल प्रेदेश) – लेह (लडाख) महामार्गावर, मनालीपासून…

गुणसूत्र (Chromosome)

पेशी केंद्रकातील डीएनए (DNA; डिऑक्सिरायबोन्यूक्लिइक अम्ल) व आरएनए (RNA; रायबोन्यूक्लिइक अम्ल) नेहमी विस्कळीत स्वरूपात केंद्रकामध्ये असतो, याला गुणद्रव्य (Chromatin) असे म्हणतात. डीएनए आनुवंशिक गुणांशी संबंधित आहे. पेशी विभाजन होताना गुणद्रव्यापासून…

फ्रेडरिक विल्यम ट्वॉर्ट (Frederick William Twort)

ट्वॉर्ट, फ्रेडरिक विल्यम : ( २२ ऑक्टोबर १८७७ - २० मार्च १९५० ) फ्रेडरिक विल्यम ट्वॉर्ट हे इंग्लिश सूक्ष्मजीवशास्त्रज्ञ, बॅक्टिरिओफाजेस (Bacteriophages) चे संशोधक. बॅक्टिरिओफाजेस म्हणजे असे विषाणू (viruses) की जे…

जे. त्सिमेरमन (Tsimerman Jacob)

त्सिमेरमन, जे. : ( २६ एप्रिल १९८८ ) जॅकोब त्सिमेरमन यांचा जन्मर शियातील कझान येथे झाला आणि शिक्षण कॅनडामध्ये झाले. तेथील टोरोंटो विद्यापीठातून त्यांना पदवी मिळाली. अमेरिकेतील न्यूजर्सी येथील प्रिन्सटन विद्यापीठातून…

फ्रॅंक्वा टिसूर (Francoise Tisseur)

टिसूर, फ्रॅंक्वा : टिसूर यांनी फ्रान्समधील सेंट एटिन (St. Etinne) विद्यापीठातून १९९३ मध्ये गणिती अभियांत्रिकीमधील स्नातक पदवी मिळवली. १९९७ मध्ये मारियो आह्यूस (Mario Ahues) आणि ॲलन लार्गिलर (Alain Largillier) यांच्या…

अरवली पर्वत (Aravalli Mountain)

वायव्य भारतातील पर्वतरांग. तिचा विस्तार गुजरातपासून दिल्लीपर्यंत नैर्ऋत्य – ईशान्य दिशेत झालेला आहे. पर्वताची लांबी सुमारे ६०० किमी. असून गुरुशिखर (उंची १,७२२ मी.) हे या पर्वतातील सर्वांत उंच शिखर अबूच्या…

मॅक्स थेलर (Max Theiler)

थेलर, मॅक्स : ( ३० जानेवारी १८९९ - ११ ऑगस्ट १९७२ ) थेलर यांचा जन्म साउथ अमेरीकन प्रिटोरीयामध्ये झाला. त्यांचे वडील आर्नोल्ड थेलरहे पशुवैद्यकीय सूक्ष्मजीवशास्त्रज्ञ होते. थेलर यांचे शालेय शिक्षण प्रिंटोरीया…

हॅमिल्टन मॅथेमॅटिक्स इन्स्टिट्यूट ॲट ट्रिनिटी कॉलेज, डब्लिन (The Hamilton Mathematics Institute at Trinity College, Dublin)

हॅमिल्टन मॅथेमॅटिक्स इन्स्टिट्यूट ॲट ट्रिनिटी कॉलेज, डब्लिन : (स्थापना २००५) विलियम रोवन हॅमिल्टन (William Rowan Hamilton, ४ ऑगस्ट, १८०५ ते २ सप्टेंबर, १८६५) या आयर्लंडच्या सर्वश्रेष्ठ गणितीच्या दोनशेंव्या जयंतीचे निमित्त साधून…

नीरा देसाई (Neera Desai)

देसाई, नीरा (Desai, Neera) : ( १९२५ – २५ जून २००९ ). प्रसिद्ध भारतीय समाजशास्त्रज्ञ. स्वतंत्र भारतामध्ये ज्या अनेक विदुषींनी स्त्रियांचा सामाजिक-आर्थिक दर्जा सुधारण्यासाठी समर्पण भावनेने कार्य केले, त्यांमध्ये नीरा…

काळे बीड (Gray Cast Iron)

अभियांत्रिकी व इतर विविध उद्योगांत वापरल्या जाणाऱ्या ओतकामामध्ये (Casting) बिडाच्या ओतकामाचा मोठा वाटा आहे. डिझेल एंजिन, साखर उद्योग, ऑटोमोबाईल, मशीन टूल्स, रासायनिक उद्योग, पंप आदी उद्योगांच्या क्षेत्रांत बिडाचे ओतकाम वापरले जातात, कारण हा धातू अनेक…