श्टेटीन. पोलंडमधील झाचोद्नीओपॉमोरस्की प्रांताची राजधानी, एक प्रमुख बंदर व औद्योगिक शहर. बाल्टिक समुद्रकिनाऱ्यावरील पॉमरेनीअ या भूतपूर्व प्रशियन प्रदेशाची हीच राजधानी होती. दुसऱ्या महायुद्धापर्यंत हे शहर श्टेटीन या जर्मन नावाने ओळखले…
हेइआन कालखंड : (हे-आन कालखंड).जपानी साहित्याचे सुवर्णयुग. इ.स. ७९४ ते ११८५ च्या दरम्यानचा हा कालखंड जपानी काव्य आणि साहित्यासाठी विशेष महत्त्वाचा आहे. त्या काळात जपानची राजधानी असलेल्या हेइआनक्यो (सध्याचे क्योतो)…
न्यूयॉर्क शहरातील लोकप्रिय नाट्यगृहांच्या समूहास / परिसरास (डिस्ट्रिक्ट) दिलेली संज्ञा. अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानातील ते एक व्यावसायिक रंगभूमीचे प्रमुख केंद्र आहे. तसेच न्यूयॉर्क शहरातील ते एक सर्वांत मोठे पर्यटनस्थळ असून शहराच्या…
जाबालदर्शनोपनिषद् हे सामवेदाशी संबंधित असलेले उपनिषद् आहे. यालाच दर्शनोपनिषद् असे म्हणतात. या उपनिषदामध्ये योगशास्त्रातील संकल्पनांचा विचार पातंजल योगाबरोबरच किंबहुना त्यापेक्षा अधिक वेदान्ताच्या आधारे केला आहे. भगवान् विष्णूंचे अवतार असलेल्या दत्तात्रेयांनी…
जपानी शेतकर्‍यांना १९२० च्या सुमारास काही भातरोपे इतर रोपांच्या तुलनेत अतिशय उंच आणि अशक्त असल्याचे आढळले. या रोपांना जिबरेल्ला फ्युजिकुरोई (Gibberella fujikuroi) नावाच्या बुरशीजन्य रोगाची बाधा झाली होती. एरवी बुरशीजन्य…
आचार्य ईश्वरकृष्ण विरचित सांख्यकारिका हा सांख्यदर्शनावरील प्रमुख ग्रंथ आहे. या ग्रंथाला ‘सांख्यसप्तति’ असेही म्हणतात. या ग्रंथात एकूण ७२ कारिकांमध्ये (श्लोकांमध्ये) सांख्य तत्त्वज्ञान संक्षेपाने सांगितले आहे. ईश्वरकृष्णांच्या काळाविषयी विद्वानांमध्ये मतभिन्नता आढळते.…
सांत्यागो. दक्षिण अमेरिकेतील चिली प्रजासत्ताकाची राजधानी. हे देशातील सर्वांत मोठे शहर आणि एक महत्त्वाचे राजकीय, आर्थिक, व्यापारी, वित्तीय व सांस्कृतिक केंद्र आहे. लोकसंख्या शहर ५२,५०,५६५ व महानगर ६५,६२,३०० (२०१७). देशाच्या…
‘एथिलीन’ हे वायुरूपात आढळणारे वनस्पती संप्रेरक आहे. वनस्पतींच्या पेशींमधून आतापर्यंत शोधलेल्या सर्व संप्रेरकांची संरचना व त्यांचे वनस्पतींमधील चयापचयाचे (Metabolism) कार्य यांचा पद्धतशीर अभ्यास झाला असून या अभ्यासानंतरच आता ही संप्रेरके…
वनस्पतींच्या निरोगी वाढीवर हानीकारक परिणाम करणारे विविध प्रकारचे जैविक घटक (कीटक, अळ्या, जीवाणू व बुरशी) अन्नप्राप्ती करीत असताना आढळतात आणि त्यांच्या प्रतिकारासाठी वनस्पतीसुद्धा अनेक प्रकारची रासायनिक द्रव्ये तयार करीत असतात.…
एअर, ॲल्फ्रेड जूल्झ : (२९ ऑक्टोबर १९१०—२७ जून १९८९). प्रभावी ब्रिटिश तत्त्ववेत्ता. जन्म लंडन येथे. शिक्षण ईटन तसेच ख्राइस्टचर्च कॉलेज, ऑक्सफर्ड येथे. तार्किक प्रत्यक्षार्थवाद ह्या तात्त्विक विचारप्रणालीशी अधिक निकटचा परिचय करून…
वनस्पतीमधील ताणतणाव (Stress) विविध प्रकारचे असतात, त्यांमध्ये विविध कीटक (Insect), कवक (Fungi), तृणभक्षी प्राणी (Grazing animal), वातावरणामधील बदल (Climate Changes), पाण्याची कमतरता (Water scarcity), वाढती उष्णता व कडक हिवाळा यांचा…
हा व्यक्तिमत्त्व मानसशास्त्रातील एक गुणविशेष (trait) सिद्धांत आहे. हा सिद्धांत हान्स यूर्गन आयसेंक/आयझेंक (Hans Jürgen Eysenck, १९१६–१९९७) या जन्माने जर्मन असलेल्या ब्रिटिश मानसशास्त्रज्ञांनी विकसित केला. त्यांनी व्यक्तिमत्त्वाच्या अभ्यासाकरिता घटक विश्लेषण…
रशियाच्या आग्नेय भागातील एक पर्वतश्रेणी. रशियातील याकूत (साखा) हे स्वायत्त प्रजासत्ताक व अमूर प्रांत यांच्या सरहद्दीदरम्यान पूर्व-पश्चिम अशी ही पर्वतश्रेणी पसरलेली आहे. पर्वतश्रेणीची पूर्व-पश्चिम लांबी ७२० किमी. आणि दक्षिणोत्तर रुंदी…
काफ्का, फ्रांट्‌स : (३ जुलै १८८३—३ जून १९२४). जर्मन कथाकादंबरीकार. प्राग शहरी जन्म. हा जन्माने चेकोस्लोव्हाक आणि ज्यू वंशाचा होता. त्याने शालेय जीवनात ग्रीक व लॅटिन भाषेचा तसेच इतिहासाचा अभ्यास…
निसर्गतः वातावरणात नसणारे घटक दिसू लागले तर त्या ठिकाणी हवेचे प्रदूषण झाले असे म्हणतात. ही प्रदूषके भौतिक, रासायनिक तसेच जैविकही असू शकतात. हवेतील जैविक प्रदूषकांचा अभ्यास 'वायुजीवशास्त्र' या विज्ञानशाखेत केला…