मराठी विश्वकोश

विनायक शिवराम मसोजी (Vinayak Shivram Masoji)

मसोजी, विनायक शिवराम : (२४ जानेवारी १८९७ – २९ एप्रिल १९७७). विख्यात मराठी चित्रकार. त्यांचा जन्म कोल्हापूर येथे एका ख्रिस्ती कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील रेव्हरंड शिवराम मसोजी हे स्थानिक चर्चमध्ये…

कार्ल यास्पर्स (Karl Jaspers)

कार्ल, यास्पर्स : (२३ फेब्रुवारी १८८३—२६ फेब्रुवारी १९६९). प्रसिद्ध जर्मन तत्त्ववेत्ता आणि अस्तित्ववादी तत्त्वज्ञानाचा एक प्रमुख प्रवर्तक. जन्म ओल्डेनबर्ग येथे. त्याने हायडल्‌बर्ग व म्यूनिक या विद्यापीठांत प्रथम कायद्याचे शिक्षण घेतले आणि…

भूवैज्ञानिकीय आश्चर्य : खडकांमधील नैसर्गिक कमान (Geological Marvels : Natural Arch)

खडकांमधील नैसर्गिक कमान (नैसर्गिक पूल) ही प्रामुख्याने समुद्रकिनारी आणि नदी प्रवाहांमध्ये तसेच लाटांच्या विशिष्ट भागात बसणाऱ्या जोराच्या तडाख्याने वा खडक असमान झिजल्याने तयार झाल्याचे दिसून येते. नैसर्गिक रीत्या ज्या ठिकाणी…

भूवैज्ञानिकीय आश्चर्य : खडकांवरील चक्राकार खुणा (Geological Marvels : Eddy Current Markings)

पंचमहाल (गुजरात) जिल्ह्यातील कडाना धरणाच्या खालील बाजूस मही नदीच्या डाव्या तीरावर असलेल्या आग्नेय दिशेला सु. ६०० मीटर अंतरावरील खडकांवर काही चक्राकार खुणा वा छाप आढळून येतात. साधारणपणे उथळ पाण्यातील प्रवाहातील…

असुरबनिपाल (Ashurbanipal)

असुरबनिपाल : ( इ. स. पू. ६८५ — इ. स. पू. ६३० ? ). शेवटचा ॲसिरियन राजा. इ. स. पू. ६६९ ते ६३० च्या दरम्यान निनेव्हच्या गादीवर होता. त्याच्या नेतृत्वाखाली ॲसिरिया …

सय्यिद मुहम्मद लतिफ (Syed Muhammad Latif)

लतिफ, सय्यिद मुहम्मद : ( ? १८४७ ? – ९ फेब्रुवारी १९०२). पंजाबमधील एक सनदी अधिकारी आणि इतिहासकार. त्यांच्या पूर्वायुष्याबद्दल फारशी माहिती ज्ञात नाही. त्यांचा जन्म मुस्लिम धर्माची पंरपरा असणाऱ्या…

भूवैज्ञानिकीय आश्चर्य : लोणार सरोवर (Geological Marvels : Lonar Lake)

बुलढाणा जिल्ह्यातील लोणार गावाजवळ असलेले जगप्रसिद्ध असे खाऱ्या पाण्याचे सरोवर. शास्त्रज्ञांच्या मते भूशास्त्रीय क्रिटेसिअस काळात (सु. ५.५ ते ६.५ कोटी वर्षांपूर्वी) ज्वालामुखीच्या उद्रेकातून निर्माण झालेल्या महाराष्ट्रातील दख्खन बेसाल्टच्या पठारावर उल्का…

अजातशत्रु (Ajatashatru)

अजातशत्रु : (इ. स. पू. ५२७). मगध देशावर राज्य करणाऱ्या शिशुनाग वंशाचा सहावा राजा. हा गौतम बुद्धाच्या वेळी होता. ह्याच्या राजवटीची इ. स. पू. ५५४ — ५२७ किंवा इ. स. पू.…

सेसिल जॉन ऱ्होड्स (Cecil Rhodes)

ऱ्होड्स, सेसिल जॉन : (५ जुलै १८५३ – २६ मार्च १९०२). दक्षिण आफ्रिकेमधील ब्रिटिश साम्राज्याचा शिल्पकार व एक कार्यक्षम इंग्लिश प्रशासक. त्याचा जन्म धार्मिक परंपरा असणाऱ्या घराण्यात हार्टफर्डशरमधील स्टॉर्टफर्ड या…

सर टॉमस रो (Sir Tomas Roe)

रो, सर टॉमस : (? १५८१ – ६ नोव्हेंबर १६४४). एक इंग्रज मुत्सद्दी व भारतातील मोगल दरबारातील वकील. त्याचा जन्म लो लिटन (इसेक्स-इंग्लंड) येथे सधन कुटुंबात झाला. त्याच्या बालपणाविषयी फारशी…

माक्सीमील्यँ फ्रांस्वा रोब्झपिअर (Maximilien Robespierre)

रोब्झपिअर, माक्सीमील्यँ फ्रांस्वा : (६ मे १७५८ – २८ जुलै १७९४). फ्रान्समधील एक जहाल क्रांतिकारक आणि तत्कालीन जॅकबिन्झ गटाचा एक पुढारी. त्याचा जन्म अ‍ॅरास येथे मध्यमवर्गीय कुटुंबात झाला. त्याचे वडील वकील…

आल्‌फ्रेट रोझनबेर्ख (Alfred Rosenberg)

रोझनबेर्ख, आल्‌फ्रेट : (१२ जानेवारी १८९३ – १६ ऑक्टोबर १९४६). नाझी तत्त्वज्ञानाचा एक जर्मन पुरस्कर्ता व ॲडॉल्फ हिटलरचा घनिष्ठ सहाध्यायी. त्याच जन्म चांभाराच्या कुटुंबात एस्टोनिया या त्यावेळच्या रशियन प्रांतातील रेव्हाल…

फ्रँक्लिन डेलॅनो रूझवेल्ट (Franklin D. Roosevelt)

रूझवेल्ट, फ्रँक्लिन डेलॅनो : (३० जानेवारी १८८२ – १२ एप्रिल १९४५). अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांचा बत्तीसावा राष्ट्राध्यक्ष व न्यू डील या क्रांतिकारक कार्यक्रमाचा उद्गाता. त्याचा जन्म हडसन नदीकाठी हाईड पार्क, न्यूयॉर्क…

हठरत्नावली (Hatharatnavali)

श्रीनिवासरचित ‘हठरत्नावली’ हा हठयोगावरील एक महत्त्वाचा ग्रंथ असून ‘हठयोगरत्नसरणी’ आणि ‘रत्नावली’ ही त्याची अन्य नावे आहेत. या ग्रंथात वर्णन केलेला विषय चार प्रकरणांमध्ये विभागलेला आहे. या विभागांना उपदेश अशी संज्ञा…

योगकर्णिका (Yogakarnika)

योगकर्णिका हा नाथ अघोरानंद निर्वाणी यांचा योगविषयक पद्य उताऱ्यांचे संकलन असलेला ग्रंथ आहे. अघोरानंद हे अघोरानंदनाथ या नावानेही ओळखले जातात. श्री गंगा प्रसाद आश्रम वाराणसी यांनी हा ग्रंथ प्रकाशित केला…