बेनीतो मुसोलिनी (Benito Mussolini)

मुसोलिनी, बेनीतो : (२९ जुलै १८८३ — २८ एप्रिल १९४५). इटलीचा हुकूमशहा (१९२२–४३) व फॅसिझम या तत्त्वप्रणालीचा प्रवर्तक. त्याचा जन्म सामान्य लोहाराच्या कुटुंबात दोव्हिया (प्रेदॉप्या) येथे झाला. त्याचे वडील आलेस्सांद्रो…

क्रॅसुलेसीयन अम्ल चयापचय (Crassulacean Acid Metabolism)

प्रत्येक हरित वनस्पतीमध्ये प्रकाशसंश्लेषणाची (Photosynthesis) क्रिया घडत असते. सूर्यप्रकाशामध्ये हरित वनस्पती त्यांच्या प्ररंध्रांद्वारे (Stomata) हवेमधील कर्बवायू पेशीमध्ये घेतात, संश्लेषणाच्या क्रियेमधून या कर्बवायूचे साखरेत रूपांतर होते आणि निर्माण झालेला प्राणवायू आणि…

एथिल क्लोराइड (Ethyl chloride)

एथिल क्लोराइडचे IUPAC नाव क्लोरोइथेन व रेणवीय सूत्र C2H5Cl आहे. गुणधर्म : एथिल क्लोराइड हा रंगहीन, थोडा ठसका आणणारा (सामान्य तापमानाला) व ज्वलनशील वायू आहे. याचा उत्कलनबिंदू १२.५० से. असून…

सातारा जिल्हा (Satara District)

पश्चिम महाराष्ट्रातील एक जिल्हा. क्षेत्रफळ १०,४८० चौ. किमी. लोकसंख्या ३०,०३,९२२ (२०११). राज्याच्या भौगोलिक क्षेत्राच्या सुमारे ३.४% क्षेत्र व लोकसंख्येच्या सुमारे २.८९% लोकसंख्या सातारा जिल्ह्यात आहे. अक्षवृत्तीय व रेखावृत्तीय विस्तार अनुक्रमे…

क्रेसॉल (Cresol)

मिथिल उपस्थापित फिनॉल संयुगांना क्रेसॉल (C7H8O) असे म्हणतात. ही फिनॉल या गटातील संयुगे आहेत. क्रेसॉलचे ऑर्थो-, मेटा- आणि पॅरा- असे तीन समघटक (Isomer) आहेत. गुणधर्म : क्रेसॉल रंगहीन असते. क्रेसॉलचे…

लॉर्ड रिचर्ड साउथवेल बूर्क मेयो (Richard Southwell Bourke, 6th Earl of Mayo)

मेयो, लॉर्ड रिचर्ड साउथवेल बूर्क :  (२१ फेब्रुवारी १८२२ – ८ फेब्रुवारी १८७२). ब्रिटिशांकित हिंदुस्थानचा गव्हर्नर जनरल व व्हाइसरॉय (कार. १८६९-७२). त्याचा जन्म डब्लिन (आयर्लंड) येथे आयरिश सरदार घराण्यात झाला.…

टेओडोर मोमझेन (Theodor Mommsen)

मोमझेन, टेओडोर :  (३० नोव्हेंबर १८१७ – १ नोव्हेंबर १९०३). अभिजात जर्मन इतिहासकार, कायदे पंडित व साहित्याच्या नोबेल पारितोषिकाचा मानकरी (१९०२). त्याचा जन्म प्रॉटेस्टंट पंथीय एका पाद्री कुटुंबात गार्डिंग (श्लेस्विग-होलस्टाइन…

फिरत्या विक्रेत्याची समस्या (Travelling Salesman Problem)

फिरत्या विक्रेत्याची समस्या हा संशोधन क्षेत्रातील एक महत्त्वाचा प्रश्न आहे. या प्रश्नाच्या नावामागे विक्रीच्या कामाशी संबंधित असलेल्या एखाद्या माणसाला अनेक गावांना भेट द्यायची असेल तर त्यासाठीचा प्रवास त्याला कमीत कमी…

शाण्डिल्योपनिषद्

महर्षि शाण्डिल्य ह्यांनी सांगितलेले ब्रह्मज्ञान म्हणजे शाण्डिल्योपनिषद् होय. हा ग्रंथ गद्य-पद्यात्मक असून त्यात एकूण तीन अध्याय आहेत. त्यातील वर्ण्य विषय विविध खंडांमध्ये विभागला आहे. शाण्डिल्य मुनींना अथर्व ऋषींकडून प्राप्त झालेली…

योगकुण्डल्युपनिषद्

योगकुण्डल्युपनिषद् हे कृष्णयजुर्वेदाशी संबंधित असून ह्यात एकूण तीन अध्याय आहेत. आसने, शक्ति-चालन, प्राणायाम, बंध, समाधियोग, खेचरी-मुद्रा ही साधना तसेच ब्रह्म, त्याचे स्वरूप, ब्रह्मसिद्धीचे उपाय, जीवनमुक्ती व विदेहमुक्ती ह्याविषयीचे विवेचन या…

भीमाशंकर अभयारण्य (Bhimashankar Wildlife Sanctuary)

भीमाशंकर अभयारण्य पुणे जिल्ह्याच्या आंबेगाव आणि खेड तालुक्यात असून पश्चिम घाटातील सह्याद्री पर्वत रांगेत आहे. भौगोलिक स्थान अक्षांश १९.१७३९१३७० उत्तर व रेखांश  ७३.५८२४२१७० पूर्व असून समुद्रसपाटीपासून २,१००—३,८०० फूट उंच आहे.…

मृदा सक्षमीकरण (Soil Stabilization)

अनेक वर्षांपूर्वी  बांधकामासाठी जमीन निवडताना जमिनीची ताकद किंवा सक्षमता विचारात घेतली जात असे. म्हणजे जर जमीन पुरेशी टणक किंवा मजबूत असेल आणि आवश्यक तितका भार पेलण्याची तिची क्षमता असेल, तर…

क्लेमेन्स व्हेंट्‌सल मेटरनिख (Klemens Wenzel von Metternich)

मेटरनिख, क्लेमेन्स व्हेंट्‌सल : (१५ मे १७७३ — ११ जून १८५९). ऑस्ट्रियाचा चॅन्सेलर (१८०९–४८) व प्रसिद्ध यूरोपीय मुत्सद्दी. त्याचा जन्म ऱ्हेनिश सरदार घराण्यात कॉब्लेन्ट्स (ट्रायर) गावी झाला. फ्रेंच राज्यक्रांतीच्या धुमश्चक्रीत…

सर चार्ल्स मेटकाफ (Charles Metcalfe, 1st Baron Metcalfe)

मेटकाफ, सर  चार्ल्स : (३० जानेवारी १७८५ — ५ सप्टेंबर १८४६). हिंदुस्थानातील ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीचा हंगामी गव्हर्नर जनरल. त्याचा जन्म भारतात कलकत्ता येथे झाला. त्याचे वडील मेजर टॉमस मेटकाफ…

मेजी (Emperor Meiji) 

मेजी : (३ नोव्हेंबर १८५२ — ३० जुलै १९१२). जपानी सम्राट (कार. १८६७–१९१२) व आधुनिक जपानचा एक शिल्पकार. त्याचे मूळ नाव मुत्सुहितो. तो मेजी टेन्नो (टेन्नो म्हणजे सम्राट) या नावानेही…