बँक्रॉफ्ट, जॉर्ज : (३ ऑक्टोबर १८००–१७ जानेवारी १८९१). अमेरिकन इतिहासकार व मुत्सद्दी. वुस्टर (मॅसॅच्यूसेट्स) येथे जन्म. त्याचे वडील कॅथलिक पाद्री होते. हार्व्हर्ड विद्यापीठाची पदवी संपादन केल्यानंतर (१८१७) जॉर्जने जर्मनीतील गटिंगेन…
बर्लिन काँग्रेस : (१८७८). यूरोपमधील अठराव्या शतकातील तिसरी महत्त्वाची राजकीय परिषद. या परिषदेचे वैशिष्ट्य हे की, तुर्कस्तानबरोबरचे युद्ध जिंकून केलेल्या सॅन स्टेफनो येथील तहात (१८७८) रशियाने तुर्कस्तानकडून ज्या सवलती व…
आपल्या हातावरील रोगकारक सूक्ष्मजंतू नष्ट करून हात निर्जंतुक करणाऱ्या, द्रव किंवा सहज ओतता येईल अशा जेलच्या स्वरूपात उपलब्ध असलेल्या पदार्थाला हस्तस्वच्छकारी द्रव्य म्हणतात. याचा उपयोग अधिकत: साथीच्या रोगांचा प्रसार टाळण्यासाठी…
डेल्टा धातू हे उच्च तन्यता असलेले पितळ आहे. पितळाच्या संघटनात ३% लोखंड घालून हे पितळ तयार करतात. अशा प्रकारे याच्या एकूण संघटनात तांबे ६०%, जस्त ३७% आणि लोखंड ३% असते;…
सपुष्प जातिवृत्त वर्ग (Angiosperm Phylogeny group; APG) हे वनस्पती शास्त्रज्ञांनी स्थापित केलेले आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील अनौपचारिक मंडळ आहे. हे मंडळ सपुष्प वनस्पतींच्या पद्धतशीरपणे मांडलेल्या वर्गीकरणावरील एकमत तसेच या वनस्पतींचे जातिवृत्तांवर आधारित…
भारतातील चंपारण्य (बिहार) भागातील शेतकऱ्यांचे प्रश्न सोडविण्यासाठी महात्मा गांधी यांनी केलेला यशस्वी सत्याग्रह. या सत्याग्रहापासून महात्मा गांधींच्या सत्याग्रह या तत्त्वज्ञानाची, विचारप्रणालीची भारतीयांना ओळख झाली. चंपारण्यमधील शेतकऱ्यांची यूरोपियन मळेवाल्यांकडून खूप पिळवणूक…
भारतीय तसेच जागतिक इतिहासात नाणकशास्त्राचे स्थान अत्यंत महत्त्वाचे आहे. गुप्तोत्तर काळामध्ये उत्तर भारतात साधारणपणे बाराव्या शतकापर्यंत म्हणजे मुस्लिम राजवटी भारतात पूर्णपणे स्थिरावेपर्यंतच्या काळामधील फारशी नाणी आढळत नाहीत, त्यामुळे हा काळ…
देगलूरकर, गोरक्षनाथ बंडामहाराज : (१० सप्टेंबर १९३३). प्रसिद्ध पुरातत्त्वज्ञ; मंदिरस्थापत्य, मूर्ती व शिल्पवैभवाचे ख्यातकीर्त संशोधक आणि डेक्कन कॉलेज अभिमत विद्यापीठाचे माजी कुलपती. मराठवावाड्यातील हिप्परगा (ता. लोहारा, जि. लातूर) येथे हरीभक्तपरायण…
भूकवचातील कमी उठाव असलेले मोठे आणि भूसांरचनिक दृष्ट्या स्थिर क्षेत्र म्हणजे खंडीय ढालक्षेत्र होय. ते कँब्रियनपूर्व काळातील स्फटिकी खडकांचे बनलेले आहे. या सर्व खडकांचे वय ५४ कोटी वर्षांहून अधिक असून…
नदी, ओढा वा अन्य जलप्रवाहाच्या पायातील खडकाळ तळावर दगडगोट्यांची घर्षणक्रिया होऊन कुंभाच्या वा रांजणाच्या आकाराचा दंडगोलाकार वा गोलसर खळगा वा छिद्र निर्माण होते, त्याला कुंभगर्त वा रांजण खळगा म्हणतात.…
[latexpage] (सीओपीडी; क्रोनिक ऑब्स्ट्रक्टिव्ह पल्मोनरी डिसीज). श्वसनमार्गातील वायुप्रवाह अवरोधित करून श्वासोच्छवासास त्रास निर्माण करणाऱ्या पुरोगामी फुप्फुसाच्या रोगाचा एक गट. या आजारामध्ये वातस्फिती (Emphysema; इम्फायसिमा) आणि दीर्घकालीन श्वसननलिकादाह (Chronic Bronchitis; क्रोनिक…
हेटनर, ॲल्फ्रेड (Hettner, Alfred) : (६ ऑगस्ट १८५९ – ३१ ऑगस्ट १९४१). भूगोलाला तात्विक व शास्त्रीय बैठक प्राप्त करून देणारे आधुनिक जर्मन भूगोलज्ञ. त्यांचा जन्म जर्मनीच्या सॅक्सनी राज्यातील ड्रेझ्डेन येथे बुद्धिमान…
हंबोल्ट, अलेक्झांडर फोन (Humboldt, Alexander Von) : (१४ सप्टेंबर १७६९ – ६ मे १८५९). जर्मन भूगोलज्ञ, समन्वेषक, प्रवासी व निसर्गवैज्ञानिक. त्यांना आधुनिक भूगोलाचा जनक मानले जाते. त्यांचे पूर्ण नाव फ्रीड्रिख व्हिल्हेल्म…
‘भाषिक विश्लेषण’ या नावाने सामान्यपणे ज्या तत्त्वज्ञानाचा निर्देश करण्यात येतो त्याच्यात दोन प्रकारचे तत्त्वज्ञान मोडते : एक प्रकार म्हणजे लूटव्हिख व्हिट्‍गेन्‍श्टाइन (१८८९−१९५१) याच्या फिलॉसॉफिकल इन्व्हेस्टिगेशन्स (१९५३, म.शी. तत्त्वज्ञानात्मक अन्वेषणे) या…
महाराष्ट्र राज्याच्या सातारा जिल्ह्यातील एक प्रसिद्ध तीर्थक्षेत्र, वाई तालुक्याचे मुख्यालय व एक ऐतिहासिक शहर. लोकसंख्या ३६,०२५ (२०११). वाईच्या सभोवती सह्याद्री पर्वताचे फाटे पसरलेले आढळतात. साताऱ्याच्या उत्तरेस सुमारे ३२ किमी. व…