मराठी विश्वकोश

एदुआर्त बेनेश (Edvard Benes)

बेनेश, एदुआर्त : (२८ मे १८८४ — ३ संप्टेबर १९४८). चेकोस्लोव्हाकिया प्रजासत्ताकाचा एक संस्थापक. बोहेमियातील कॉझलानी ह्या खेड्यात सधन शेतकरी कुटुंबात जन्म. प्राग येथे प्राथमिक शिक्षण घेऊन त्याने पुढील शिक्षण…

लॉर्ड विल्यम हेन्री कॅव्हेंडिश बेंटिक (Lord William Bentinck)

बेंटिक, लॉर्ड विल्यम हेन्री कॅव्हेंडिश : (१४ सप्टेंबर १७७४ — १७ जून १८३९). ब्रिटिशांकित हिंदुस्थानचा पहिला गव्हर्नर जनरल (१८२७ — ३५). पोर्टलॅंडच्या सधन उमराव घराण्यात लंडन येथे जन्म झाला. त्याचे…

याकॉप क्रिस्टोफ बुर्कहार्ट (Jacob Burckhardt)

बुर्कहार्ट, याकॉप क्रिस्टोफ : (२५ मे १८१८ — ८ आगॅस्ट १८९७). प्रसिद्ध स्विस इतिहासकार व इटालियन प्रबोधनाचा एक श्रेष्ठ मीमांसक. बाझेल (स्वित्झर्लंड) येथे एका धनगर कुटुंबात जन्म. त्याचे वडील धर्मोपदेशक…

सागरी प्रवाह (Ocean Current)

सागरी प्रवाह म्हणजे निश्चित दिशेने होणारी सागरजलाची हालचाल. समुद्र व महासागरातील पाणी स्थिर नसून त्यात भरती-ओहोटी, सागरी लाटा व सागरी प्रवाह अशा तीन प्रकारच्या हालचाली होत असतात. त्यांपैकी सागरी प्रवाह…

समोच्च रेषा (Contour Line)

समोच्चतादर्शक रेषा. भूपृष्ठावरील समुद्रसपाटीपासून समान उंचीच्या स्थळांना जोडणाऱ्या काल्पनिक रेषांना समोच्च रेषा म्हणतात. स्थलवर्णनात्मक नकाशांत भूप्रदेशाचा उठाव दाखविण्यासाठी समोच्च रेषांचा वापर केला जातो. भूप्रदेशाचे उठाव दाखविण्याच्या वेगवेगळ्या पद्धतींपैकी ही एक…

ऑटो फोन बिस्मार्क (Otto von Bismarck)

बिस्मार्क, ऑटो फोन : (१ एप्रिल १८१५ – ३० जुलै १८९८). जर्मन साम्राज्याचा जनक आणि जर्मनीचा पहिला चॅन्सेलर. याचा जन्म सॅक्‌सनीतील शनहाऊझेन येथे सरंजामदार घराण्यात झाला. वडील फर्डिनांट फोन बिस्मार्क—शनहाऊझेन…

बॉक्सर बंडातील पीकिंग (बीजिंग) येथील एक चित्र.

बॉक्सर बंड (Boxer Rebellion)

बॉक्सर बंड : (१८९८-१९००). पाश्चात्त्यांच्या वाढत्या वर्चस्वाविरुद्ध चिनी लोकांनी केलेला सशस्त्र उठाव. या उठावाच्या संघटनेतील बहुसंख्य सदस्य कसरतपटू किंवा बलदंड तरूण होते, म्हणून यूरोपीय लोकांनी त्यांना बॉक्सर (मुष्टियोद्धे) हे नाव…

बाल्कन युद्धे (Balkan Wars)

एकोणिसाव्या शतकात व विसाव्या शतकाच्या सुरुवातीस यूरोपीय राजकारणात ‘पूर्वेकडील प्रश्न’ ही एक गुंतागुंतीची समस्या होती. बाल्कन द्वीपकल्पातील तुर्की साम्राज्याच्या उतरत्या प्रभावामुळे बाल्कन राष्ट्रांच्या स्वातंत्र्यलढ्याला मदत करण्याच्या आवरणाखाली त्या प्रदेशात शिरकाव…

सर हिलॅरो जॉर्ज बार्लो (Sir George Barlow, 1st Baronet)

बार्लो, सर हिलॅरो जॉर्ज : (? १७६२ - ? फेब्रुवारी १८४७). ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या अंमलाखालील बंगालचा एक गव्हर्नर-जनरल (कार. ५ ऑक्टोबर १८०५ - जुलै १८०७). त्याचा जन्म इंग्लंडमधील एका…

युहानी आहाँ (Juhani Aho)

आहाँ, युहानी : (११ सप्टेंबर १८६१ - ८ ऑगस्ट १९२१). एक फिनीश लेखक आणि पत्रकार. मूळ नाव युहानी ब्रुफेल्ड. कादंबरीकार आणि लघुकथा लेखक म्हणून ते ओळखले जात. त्यांनी वास्तववादी विचारधारा…

विस्टन ह्यू ऑडन (W. H. Auden.)

ऑडन, विस्टन ह्यू : (२१ फेब्रुवारी १९०७ - २८ सप्टेंबर १९७३). इंग्रज कवी, लेखक व नाटककार म्हणून प्रसिद्ध. जन्म इंग्लंडमधील यॉर्क येथे झाला. त्यांचे बालपण बर्मिंघॅममध्ये गेले आणि शिक्षण ऑक्सफर्डच्या…

गंगाधर पानतावणे (Gangadhar Pantawane)

पानतावणे, गंगाधर : (२८ जून १९३७ - २७ मार्च २०१८).गंगाधर विठोबाजी पानतावणे. ज्येष्ठ विचारवंत, संशोधक, समीक्षक, दलित साहित्य चळवळीचे भाष्यकार, पहिल्या विश्व मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष,अस्मितादर्शकार म्हणून सर्वपरिचित. त्यांचा जन्म…

हरिशंकर परसाई (Harishankar Parsai)

परसाई , हरिशंकर : (१२ ऑगस्ट १९३४ - १०ऑगस्ट १९९५). सुप्रसिद्ध हिंदी लेखक व विडंबनकार. हिंदी साहित्यामध्ये विडंबन हा साहित्यप्रकार लोकप्रिय करण्यामध्ये त्यांचे महत्त्वपूर्ण योगदान आहे.त्यांचा जन्म मध्यप्रदेश मधील हौशंगाबाद…

हिमांशी शेलट (Himanshi Shelat)

हिमांशी शेलट : (८ जानेवारी १९४७).भारतीय साहित्यातील प्रसिद्ध गुजराती लेखिका.गुजराती कथासाहित्यात त्यांचे नाव आदराने व अग्रक्रमाने घेतल्या जाते.कथालेखनासह नाटक,ललितनिबंधलेखन,कादंबरी आणि समीक्षा या प्रकारामध्येही त्यांनी योगदान दिले आहे. सुरतमध्ये एका सुशिक्षित…

बॅस्तील किल्ल्यावरील एक संघर्षचित्र (१४ जुलै १७८९).

बॅस्तील (Bastille)

बॅस्तील : पॅरिसच्या पूर्वबाजूस असलेला व ब्रिटिशांच्या हल्ल्यापासून पॅरिसचे रक्षण करण्यासाठी बांधलेला फ्रान्समधील इतिहास प्रसिद्ध किल्ला. बॅस्तील या शद्बाचे दोन अर्थ आहेत : तटबंदीयुक्त इमारत व शस्त्रागार. याची उभारणी ह्यूजिस…