लाखो वर्षांपूर्वी भूपृष्ठाखाली गाडल्या गेलेल्या सजीवांच्या अवशेषांवर दाब आणि उष्णता यांचा परिणाम होऊन वायू मुक्त होतो. हा वायू जमिनीतील भुसभुशीत खडकांमध्ये अडकून राहतो. हा नैसर्गिक वायू विहिरी खणून बाहेर काढला…
अनेक खेड्यापाड्यांत दिवाबत्तीसाठी आणि स्वयंपाक शिजवणाऱ्या स्टोव्हसाठी वापर होतो. यामध्ये इंधन म्हणून केरोसीन वापरले जाते. या इंधंनाला आपल्या देशात ‘गरिबाचे इंधन’ म्हटले जाते. त्यासाठी सरकार सवलत देऊन त्याची किंमत कमी …
वैमानिकी टर्बाइन इंधन हे विमानामध्ये वापरले जाणारे अतिशुध्द स्वरूपाचे केरोसीन होय. दोन ठिकाणांमधील अंतर अधिक असल्यास प्रवासाकरिता विमानाचा वापर केला जातो. दोन्ही ठिकाणांतील हवामानात फरक असतो. तसेच हवाईमार्गाचे वातावरण भिन्न…
रीडिंग, रूफस दानियल आयझाक्स : (१० ऑक्टोबर १८६० — ३० डिसेंबर १९३५). ब्रिटिशांकित हिंदुस्थानचा गव्हर्नर जनरल व व्हाइसरॉय (१९२१−२६) आणि एक मुत्सद्दी. वडील जोसेफ मायकेल आयझॉक्स. त्याचा जन्म लंडनला सधन…
कोबी, फ्लॉवर, ब्रोकोली, मुळा अशा मोहरीवर्गीय वनस्पतीत ग्लुकोसिनोलेटे हे नायट्रोजन आणि सल्फरयुक्त रसायन आढळून येते. मोहरीच्या तेलाला येणारा विशिष्ट दर्प हा ग्लुकोसिनोलेटांच्या संयुगामुळेच प्राप्त होतो. सल्फर ऑक्झाइडे आणि सल्फर –…
रिपन, लॉर्ड जॉर्ज फ्रेडरिक सॅम्युअल रॉबिन्सन : (२४ ऑक्टोबर १८२७ — ९ जुलै १९०९). ब्रिटिशांकित हिंदुस्थानचा उदारमतवादी व्हाइसरॉय (कार. १८८०-१८८४) व एक ब्रिटिश मुत्सद्दी. त्याचा जन्म सधन सरदार घराण्यात लंडन…
विद्युत अधिनियम २००३ (The Electricity Act 2003) रोजीचे विधेयक सुरुवातीला ‘विद्युत अधिनियम २००१’ असे संसदेत सादर केले गेले. त्यास लोकसभेची दिनांक ९ एप्रिल २००३, राज्यसभेची दि. ५ मे २००३ रोजी…
महाभारताच्या शांतिपर्वाच्या मोक्षधर्मपर्वात भीष्म व युधिष्ठिर ह्या दोघांमधला सांख्य व योग ह्या विषयांवरील संवाद आलेला आहे. हीच सांख्ययोगगीता होय. सांख्य व योग ह्या दोहोंमधला भेद हा या संवादाचा विषय आहे.…
[latexpage] दैनंदिन व्यवहारात अगदी सहजपणे संभाव्यतेविषयी बोलले जाते. उदाहरणार्थ, आज पाऊस पडण्याची शक्यता किती आहे?, भारतीय संघ उद्याच्या क्रिकेटच्या सामन्यात जिंकण्याची शक्यता किती आहे? अशा स्वरूपाच्या चर्चा या संभाव्यतेविषयी असतात.…
योगतारावली हा राजयोग आणि हठयोग यांवरचा ग्रंथ असून तो कोणी व कधी लिहिला ह्याविषयी निश्चित माहिती उपलब्ध नाही. तथापि तो शंकराचार्यांनी लिहिला असावा असे मानले जाते. या ग्रंथात २९ श्लोक…
रस्पूट्यिन, ग्रिगॉऱ्यई यिफ्यीमव्ह्यिच : (२२ जानेवारी १८६९ — ३० डिसेंबर १९१६). रशियन लब्धप्रतिष्ठित साधू व झार राजदंपतीचा घनिष्ठ मित्र. त्याचे मूळ नाव ग्रिगॉऱ्यई यिफ्यीमव्ह्यिच न्योव्हख; पण त्याच्या भ्रष्ट जीवनामुळे रस्पूट्यिन…
रांके, लीओपोल्ट फोन : (२१ डिसेंबर १७९५ — २३ मे १८८६). प्रसिद्ध जर्मन इतिहासकार. त्याचा जन्म ल्यूथरियन पंथाच्या कुटुंबात व्हीआ (थ्युरिंजिया-सॅक्सनी) येथे झाला. हाल व बर्लिन विद्यापीठांत त्याने दैवकशास्त्र आणि…
रोगांचे आंतरराष्ट्रीय वर्गीकरण : जागतिक पातळीवरील आरोग्याचा दर्जा आणि रोगांचे प्रमाण व प्रादुर्भाव यांचा मापदंड ठेवणारी प्रणाली म्हणजे ‘आयसीडी’. तिच्याद्वारे सर्व रोगांचे वर्गीकरण केले जाते. त्यासाठी एक विशिष्ट संकेतावली तयार केली…
विद्युत अधिनियम २००३ या अधिनियमामधील काही महत्त्वाच्या तरतुदी पुढीलप्रमाणे आहेत : केंद्र सरकारची भूमिका : राष्ट्रीय विद्युत व विद्युत दर आकारणी धोरण ठरविणे. तसेच ग्रामीण भागात विद्युतीकरण करण्याबद्दलचे धोरण राज्य…
विद्युत अधिनियम २००३ या अधिनियमामधील इतर महत्त्वाच्या तरतुदी पुढीलप्रमाणे आहेत : राज्य विद्युत मंडळांची पुनर्रचना : राज्य सरकार ठरवेल तेव्हापासून विद्युत (आपूर्ति) अधिनियम, १९४८ प्रमाणे स्थापन झालेल्या राज्य विद्युत मंडळांची …