पुरातत्त्वीय अवशेषांचे वय ठरविण्यासाठी उपलब्ध असलेल्या अनेक पद्धतींमधील वृक्षवलयमापन ही एक महत्त्वाची कालमापन पद्धत असून पुराहवामानशास्त्रामध्येही (Palaeoclimatology) ही पद्धत वापरली जाते. प्राचीन काळापासून लाकूड ही माणसाच्या जीवनातील एक अत्यंत महत्त्वाची…
सांख्यदर्शनातील एक महत्त्वाची संकल्पना.तन्मात्र या शब्दाची व्याख्या ‘तदेव इति' किंवा 'सा मात्रा यस्य’ अशी सांगितली आहे. साम्यावस्थेत असणाऱ्या प्रकृतीत सत्त्व-रज-तम या त्रिगुणांचा क्षोभ झाल्यावर सत्त्वगुण किंचित वरचढ होऊन महत् किंवा…
श्रेणिसमाजवाद : उदयोगधंद्यांचे कामगारांव्दारे नियंत्रण ही मतप्रणाली मांडणारी एक चळवळ. ज्यामध्ये लोकांबरोबर असलेला कंत्राटी संबंध हे तत्त्व ग्राह्य धरलेले असते आणि तिची कार्यवाही राष्ट्रीय श्रेणिसंघाव्दारे केली जाते. आधुनिक काळात अठराव्या…
व्यक्तिवाद : मानवी जीवनात व्यक्तीचे स्वातंत्र्य, हित व अधिकार यांना सर्वोच्च प्राधान्य देणारी सामाजिक आणि राजकीय विचारप्रणाली. व्यक्तिवाद्यांच्या मते व्यक्तीचा एकात्म व स्वतंत्र विकास हा मानवी जीवनाचा उद्देश असतो. स्वतंत्र…
चॅटर्जी, अधरकुमार : (२२ नोव्हेंबर १९१४—६ ऑगस्ट २००१). भारताचे माजी नौसेनाप्रमुख. कटक, बारीसाल व कलकत्ता येथे शिक्षण घेतल्यानंतर शाही हिंदी नौसेनेत कॅडेट म्हणून १९३३ मध्ये प्रवेश; १९४० मध्ये पाणबुडीविरोध तंत्रज्ञ म्हणून…
[latexpage] 'कुट्टक' म्हणजे कूट प्रश्न. सामान्यपणे कुट्टके (problems) एकचल (one variable), द्विचल(two variable) किंवा बहुचल (many variable) समीकरणांच्या आधारे सोडविले जातात. कुट्टक हे घात (linear) समीकरण असते. प्राचीन भारतीय गणित…
ब्राझीलमधील एक प्रमुख नदी. सॅन फ्रँसीश्कू किंवा रीओ साऊँ फ्रँसीश्कू या नावांनीही ती ओळखली जाते. ब्राझीलच्या पूर्व भागातील मीनास झिराइस या राज्याच्या नैर्ऋत्य भागात सेरा दा कानास्रा डोंगररांग आहे. या…
क्लॅरंडन, एडवर्ड हाइड : (१८ फ्रेब्रुवारी १६०९–९ डिसेंबर १६७४). एक ब्रिटिश मुत्सद्दी व इतिहासकार. विल्टशरमधील जमीनदार घराण्यात जन्म. कायद्याचे शिक्षण घेऊन त्याने काही दिवस वकिली केली आणि १६४० मध्ये तो इंग्लंडच्या संसदेवर…
सर्वसाधारण तापमानाला द्रवरूप असणारा पारा हा एकमेव धातू आहे. जस्त-कॅडमियम मालेतील या मूलद्रव्याला किंचित निळसर झाक असून याचा रंग चांदीसारखा पांढरा असतो. पाऱ्याची रासायनिक संज्ञा Hg आहे. याचा अणुक्रमांक ८०…
तांबे हे आवर्त सारणीच्या १ ब गटातील एक अतिशय महत्त्वाचे धातुरूप मूलद्रव्य आहे. याची रासायनिक संज्ञा Cu आहे. तांब्याचा अणुक्रमांक २९ असून अणुभार ६३·५४ इतका आहे. इतिहास : अश्मयुगाच्या शेवटी…
मुकेश : (२६ जुलै १९२३–२८ ऑगस्ट १९७६). भारतीय चित्रपटसृष्टीतील ख्यातनाम गायक. त्यांचे पूर्ण नाव मुकेशचंद माथूर. त्यांचे वडील जोरावरचंद हे अभियंता होते. त्यांच्या आईचे नाव चंद्राणी. मुकेश यांचा जन्म दिल्लीत…
सिलिनियम हे गट ६ अ मधील धात्वाभ (धातुसदृश) मूलद्रव्य आहे. याचा अणुक्रमांक ३४ असून अणुभार ७८.९६ आहे. इतिहास : इ. स. १८१७ मध्ये स्वीडिश रसायनशास्त्रज्ञ यन्स याकॉप बर्झीलियस यांनी (जे. सी.…
वचन साहित्य : भारतीय साहित्य परंपरेतील कन्नड जीवनवादी साहित्य. कर्नाटकातील कन्नड भाषेची साहित्य परंपरा अगदी प्राचीन आहे. आठशे वर्षांपूर्वी म्हणजे इ. स. बाराव्या शतकात निर्माण झालेल्या वचन साहित्य प्रकाराने या…
बिस्मथ हे आधुनिक आवर्त सारणीमधील गट १५ मधील मूलद्रव्य आहे. या मूलद्रव्याची रासायनिक संज्ञा Bi अशी असून अणुक्रमांक ८३ आणि अणुभार २०८.९८ इतका आहे. याचे इलेक्ट्रॉन संरूपण २, ८, १८,…
चौधरी, जनरल जयंतनाथ : (१० जून १९०८—६ एप्रिल १९८६). भारताचे माजी भूसेनाप्रमुख. जन्म कलकत्ता येथे. शिक्षण कलकत्ता व लंडन येथे. सँडहर्स्ट (इंग्लंड) येथे लष्करी शिक्षण. १९२८ मध्ये लष्करात कमिशन. नंतर नॉर्थ स्टॅफर्डशर…