जलशुद्धीकरण : सांडपाण्याचा पुनर्वापर ( Recycling of wastewater)

जलशुद्धीकरण केंद्रामधील स्वच्छतागृहे व प्रयोगशाळा यांमधून निघणाऱ्या सांडपाण्याव्यतिरिक्त उत्पन्न होणारे सांडपाणी मुख्यतः निवळण टाक्या आणि निस्यंदक येथे होते. निवळणामुळे टाक्यांच्या तळामध्ये बसलेला गाळ आणि निस्यंदकाच्या माध्यमात अडकलेले आलंबित पदार्थ नियमितपणे…

पांगुळबैल (Pangul)

पांगुळबैल : शिकविलेल्या बैलाच्या सहाय्याने खेळ करणे म्हणजेच नंदीबैल किंवा पांगूळबैल होय. नंदीबैलाच्या खेळाला कोकणात पांगुळबैल म्हणून ओळखले जाते. पिंगुळीच्या पांगुळ घराण्याने नंदीबैलाचे खेळ करणाऱ्या तिरमल घराण्यातील कानडेंकडून नंदीबैलाची कला…

चपई नृत्य (Chapai Dance)

चपई नृत्य : कोकणी/गवळी आणि धनगर जातीचे प्रसिद्ध विधीनृत्य चपई होय. चपई नृत्य हा कोकणातील धनगर जातीचा प्रमुख नृत्य प्रकार आहे. नवरात्रीत देवीची घटस्थापना झाल्यानंतर देवीसमोर हे नृत्य खेळले जाते.…

बाबी नालंग (Babi Nalang)

बाबी नालंग : (जन्म ८ मे १९३१- मृत्यू २१ नोव्हेंबर २००५). संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार विजेते दशावतारी कलावंत. दशावतारी लोककलेत परिवर्तन घडविणारा आणि कोकणचा दशावतारी राजा अशी त्यांची ओळख आहे. पूर्ण…

नमनखेळे (Namankhele)

नमनखेळे : महाराष्ट्रातील उत्तर कोकणातला लक्ष्यवेधी असा विधीनृत्य प्रकार. धार्मिक विधी म्हणून त्याची ओळख आहे. हा नृत्यप्रकार लग्नकार्य, सत्यनारायण, नामविधी अशा प्रसंगी केला जातो. हा रत्नागिरी जिल्ह्यातील कुणबी समाजाचा प्रसिद्ध…

सॅम्युएल हर्न (Samuel Hearne)

हर्न, सॅम्युएल (Hearne, Samuel) : (१७४५ – नोव्हेंबर १७९२). ब्रिटिश खलाशी, फरचा व्यापारी आणि समन्वेषक. त्यांचा जन्म लंडन येथे झाला. थोडेबहुत प्राथमिक शिक्षण घेतल्यानंतर वयाच्या अकराव्या वर्षीच 'ब्रिटिश रॉयल नेव्ही'मध्ये…

मानवी जीभ (Human tongue)

सर्व पृष्ठवंशी प्राण्यांच्या तोंडात (मुखगुहिकेत) स्नायूयुक्त जीभ असते. काहींमध्ये जीभ चल म्हणजे हलणारी, तर मासे व व्हेल यांमध्ये अचल असते. विविध प्राण्यांमधील जिभेच्या कार्याप्रमाणे तिची लांबी व त्यावरील ग्रंथी यांमध्ये…

ग्रीक तत्त्वज्ञान (Greek Philosophy)

ग्रीक तत्त्वज्ञानाची सुरुवात थेलीझ (इ.स.पू. सातवे-सहावे शतक) ह्या विचारवंतापासून झाली आणि त्याचा शेवट इ.स. ५२९ मध्ये अथेन्स येथील नव-प्लेटोमताचे पीठ बंद होऊन झाला. सुरुवातीच्या कालखंडात म्हणजे इ.स.पू. सहावे शतक ते…

इंडियन नॅशनल थिएटर (Indian National Theatre)

इंडियन नॅशनल थिएटर : भारताच्या सांस्कृतिक इतिहासात अभिनय आणि संहिता या दृष्टीने मापदंड म्हणून मानली जाणारी एक सांस्कृतिक संस्था. इंडियन नॅशनल थिएटर अर्थात आयएनटी म्हणून सुपरिचित असलेल्या या संस्थेची स्थापना…

रामदासबाबा मनसुख (Ramdasbaba Mansukh)

मनसुख, रामदासबाबा  : (जन्म. १९१७ - मृत्यू. १९९९). महाराष्ट्रातील प्रसिध्द वारकरी कीर्तनकार. त्यांचा जन्म पुणे जिल्ह्यातील जुन्नर तालुक्यातील मंगरूळ पारगाव येथे झाला. १९२६ मध्ये श्री क्षेत्र आळंदी येथे त्यांनी वारकरी…

पोपटमासा (Dolphinfish)

महाराष्ट्रातील सागरी क्षेत्रात किनाऱ्यापासून दूर खोल समुद्रात आढळणाऱ्या हिरवट रंगाच्या माशाला मराठीत ‘पोपटमासा’ म्हणतात. या माशाचे शास्त्रीय नाव कॉरीफिना हिप्पुरस (Coryphaena hippurus) असून अस्थिमत्स्य उपवर्गातील (Osteichthyes) पर्सिफॉर्मीस गणातील (Perciformes) हिप्पुरिडी…

हर्क्यूलीझ (Hercules/Heracles)

ग्रीक पुराणकथांमधील आख्यायिका बनलेला एक थोर ग्रेको-रोमन वीरपुरुष. हेराक्लीझ या नावानेही तो परिचित आहे. हर्क्यूलीझविषयीच्या पुराणकथा अतिशय गुंतागुंतीच्या आहेत. हर्क्यूलीझ मूलत: मानवी वीर असावा, असे दिसून येते. तो कदाचित आर्गोस…

लॉर्ड चार्ल्स जॉन कॅनिंग (Charles John Canning, 1st Earl Canning)

कॅनिंग, लॉर्ड चार्ल्स जॉन : (१४ डिसेंबर १८१२–१७ जून १८६२). ब्रिटिशांकित हिंदुस्थानातील १८५६ ते १८६२ ह्या दरम्यानच्या काळातील गव्हर्नर जनरल व व्हॉइसरॉय. पंतप्रधान जॉर्ज कॅनिंगच्या या कनिष्ठ पुत्राचा जन्म लंडन येथे झाला.…

कॅथरिन द ग्रेट (Catherine the Great)

कॅथरिन द ग्रेट : (२ मे १७२९— ६ नोव्हेंबर १७९६). रशियाची एक प्रसिद्ध सम्राज्ञी. श्टेटीन (प्रशिया) येथे एका उमराव घराण्यात जन्मली. तिचे पाळण्यातील नाव सोफिया ऑगस्टा फ्रेडेरीका होते. तिचे १७४५…

लॉर्ड चार्ल्स कॉर्नवॉलिस (Charles Cornwallis, 1st Marquess Cornwallis)

कॉर्नवॉलिस, लॉर्ड  चार्ल्स : (३१ डिसेंबर १७३८—५ ऑक्टोबर १८०५). ब्रिटिशांकित हिंदुस्थानचा १७८६ ते १७९३ व १८०५ ह्या काळातील गव्हर्नर जनरल. याने यूरोपात उत्तम सेनापती व मुत्सद्‌दी म्हणून लौकिक मिळविला होता.…