संगीतशास्त्राचा प्रचार आणि प्रसार करणारी एक ख्यातनाम संस्था. विष्णु दिगंबर पलुस्कर यांच्या निधनानंतर गुरुवर्यांचे कार्य पुढे चालू ठेवण्यासाठी त्यांच्या आज्ञेनुसार त्यांच्या शिष्यांनी निरनिराळ्या शहरांत जी गांधर्व महाविद्यालये स्थापना केली, त्यांपैकीच…
भूकंप मार्गदर्शक सूचना २१ वैशिष्ट्ये : भारतातील शहरी भागांतील प्रबलित (Reinforced) काँक्रीटच्या बहुमजली इमारती मोठ्या प्रमाणावर प्रचलित होत आहेत. अलिकडच्या काळात बांधण्यात आलेल्या अनेक बहुमजली इमारतींचे एक वैशिष्ट्य हे आहे…
कुमार गंधर्व : (८ एप्रिल १९२४ – १२ जानेवारी १९९२). एक सर्जनशील थोर संगीतकार व समर्थ गायक. त्यांचे मूळ नाव शिवपुत्र सिद्धरामय्या कोमकाळी (कोमकाली) असून ‘कुमार गंधर्व’ ही पदवी ते…
गिंडे, कृष्णराव गुंडोपंत (के. जी.) : (२६ डिसेंबर १९२५ – १३ जुलै १९९४). भारतीय अभिजात संगीताच्या क्षेत्रातील भातखंडे परंपरेतील एक निष्ठावंत गायक, संगीतज्ञ व संगीत रचनाकार. ते ‘सुजनसुत’ म्हणूनही परिचित…
ऐतिहासिक दृष्ट्या प्रसिद्ध असलेला फ्रान्सचा ईशान्येकडील एक प्रदेश. क्षेत्रफळ १५,१८५ चौ.किमी. लोकसंख्या २५,०२,१४९ (१९६८). उत्तरेस लक्सेंबर्ग व जर्मनी, पूर्वेस जर्मनी व दक्षिणेस स्वित्झर्लंड या देशांनी तो सीमित झाला असून ऱ्हाईन नदीने ॲल्सेस जर्मनीपासून वेगळा…
इस्लाम धर्मीयांचे पवित्र उपासनागृह. मक्केच्या सर्वश्रेष्ठ मशिदीच्या मध्यभागी असलेली, भुरकट दगडी व संगमरवरात बांधलेली, १२⋅२० मी. लांब, १०⋅६५ मी. रुंद व १५⋅२४ मी. उंचीची ही एकमजली इमारत सर्व इस्लाम जगताचा…
वंगण तेलांचे प्रामुख्याने दोन वर्ग आहेत : (१) वाहतुकीच्या वाहनांसाठी वापरली जाणारी मोटर तेले आणि (२) औद्योगिक क्षेत्रामधील यंत्रसामग्रीसाठी वापरली जाणारी औद्योगिक (industrial) तेले. आंतरराष्ट्रीय पातळीवर या तेलांची त्यांच्या गुणवत्तेवरून…
भूभागाचे वैशिष्ट्य : ज्या भूभागात एक किंवा अधिक नद्या, कालवे, पाणीपुरवठ्यासाठी किंवा संरक्षणासाठी खोदलेले पाटबंधारे, त्यांच्या दोन्ही बाजूंस असलेले बांध, शत्रूच्या आगेकूचीस अटकाव करण्यासाठी डावपेची दृष्टिकोनातून योग्य ठिकाणी खोदलेले लांब…
कल्याण (ठाणे जिल्हा) येथील संगीताच्या प्रचार-प्रसार व संवर्धनार्थ कार्यरत असलेली एक नामवंत संस्था. तिची स्थापना दिनकर रघुनाथ तथा काकासाहेब बर्वे आणि त्यांच्या संगीतप्रेमी सहकाऱ्यांनी १० जुलै १९२६ रोजी देवगंधर्व पं.…
संगीतशास्त्राचे शिक्षण देणारी मुंबईतील एक ख्यातनाम संस्था (विद्यालय). या संस्थेच्या संस्थापिका इंदिराबाई केळकर यांचा जन्म कुरुंदवाड (जि. सांगली) येथे झाला. त्या बालकीर्तनकार म्हणून प्रसिद्ध होत्या. त्यांनी मुंबईत येऊन १९२७ मध्ये…
फार प्राचीन काळापासून शून्य ही संकल्पना अत्यंत महत्त्वपूर्ण आहे. शून्याच्या संगतीमुळे संख्येच्या किमतीत होणारा बदल हा नेहमीच आनंददायी असतो. शून्य हा बेरीज क्रियेचा 'अविकारक घटक' आहे. म्हणजेच शून्यामध्ये कोणतीही संख्या…
तेराव्या शतकातील पंडित शारंगदेव यांनी लिहिलेला भरत परंपरेतील एक महत्त्वाचा संगीतविषयक ग्रंथ. हा ग्रंथ म्हणजे प्राचीन संगीतविषयक अनेक ग्रंथांचे सार आहे. या ग्रंथात काही ठिकाणी प्राकृत किवा अर्धमागधी भाषा वापरली…
शरीराला मूर्त रूप देणाऱ्या घटकांना आयुर्वेदात धातू असे म्हणतात. एकूण सात धातूंपैकी रक्त हा दुसऱ्या क्रमांकाचा धातू आहे. शुध्द रक्ताचा रंग लाल असतो. येथे शुध्द रक्त म्हणजे वात, पित्त, कफ…
आयुर्वेदानुसार शरीराला मूर्त रूप देणाऱ्या घटकांना धातू असे म्हणतात. एकूण सात धातूंपैकी रस हा प्रथम क्रमांकाचा धातू आहे. येथे रस म्हणजे खाल्लेल्या अन्नावर जाठराग्नीची प्रक्रिया झाल्यानंतर व त्यातून मल निघून…
अमेरिकेच्या यादवी युद्धातून उद्भवलेले युद्धनौकांबाबतचे प्रसिद्ध प्रकरण. यादवी युद्धाच्या काळात इंग्‍लंडने बांधलेल्या ‘ॲलाबॅमा’, ‘फ्लॉरेडा’, ‘शेनँडोआ’ वगैरे युद्धनौका अमेरिकेतील बंडखोर घटक-राज्यांच्या गटाने खेरदी करून, त्या संघराज्याविरुद्ध वापरण्यास सुरुवात केली. राष्ट्राध्यक्ष लिंकनने ह्याबाबत इंग्‍लंडला…