खनिज तेलाचे ऊर्ध्वपातन प्रक्रियेद्वारे शुध्दिकरण केले जात असताना कमी तापमानाला उत्कलन होणारे वायू, इंधने, द्रावणे आणि अन्य रसायने बाहेर पडतात. उरलेल्या अंशाचे निर्वात वातातवरणात ऊर्ध्वपातन करून वंगण तेलाचा अंश मिळवला…
कार्बुरीकरण ही एक उष्मारासायनिक कवच-कठिणीकरण प्रक्रिया आहे. या प्रकारची प्रक्रिया ही कवच/ पृष्ठभाग (Case) आणि गाभा (core) यात वेगवेगळे गुणधर्म निर्माण करण्यासाठी वापरली जाते. कारण,अभियांत्रिकी वापरातील घटकामध्ये (component) पृष्ठभाग हा…
शरीरामधील रक्तातील त्याज्य घटक बाहेर टाकण्याचे काम मुख्यतः मूत्रपिंडाद्वारे (वृक्काद्वारे) होते. काही कारणाने मूत्रपिंडे निकामी झाल्यास ती रक्तातील त्याज्य घटक ती बाहेर टाकू शकत नाहीत. अशा वेळी कृत्रिम यंत्रणा वापरून…
मीनाकुमारी : (१ ऑगस्ट १९३३ – ३१ मार्च १९७२). हिंदी चित्रपटसृष्टीतील प्रसिद्ध अभिनेत्री. त्यांचा जन्म दादर, मुंबई येथे झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव अली बक्श आणि आई प्रभावती देवी (लग्नानंतर इकबाल…
पाठीचा कणा नसणार्‍या प्राण्यांना 'अपृष्ठवंशी' म्हणतात. वर्गीकरणाच्या दृष्टीने अपृष्ठवंशी प्राणी हा प्राणिसृष्टीचा वेगळा असा नैसर्गिक विभाग नाही. पृष्ठवंशी संघाच्या निदान-लक्षणांचा अभाव हे अपृष्ठवंशीचे मुख्य लक्षण मानले जाते. साम्य-भेद लक्षणांनुसार सर्व…
ज्या वनस्पतींना फुले येत नाहीत अशा वनस्पतींना ‘अपुष्प वनस्पती’ (क्रिप्टोगॅमस) म्हणतात. जलवाहिन्या आणि रसवाहिन्या यांचा अभाव असलेल्या तसेच पाने, खोड, मूळ ही वैशिष्ट्यदर्शक इंद्रिये नसलेल्या अपुष्प वनस्पतींचे थॅलोफायटा व ब्रायोफायटा…
अपिवनस्पती दुसर्‍या वनस्पतीच्या फांदीवर किंवा खोडावर वाढतात. आपले अन्न व पाणी आधारभूत वनस्पतीच्या शरीरातून किंवा मुळांद्वारे जमिनीतून शोषून न घेता स्वतंत्रपणे मिळवून ते जीवनक्रम चालवितात. आश्रयी वनस्पतींचा केवळ आश्रयासाठी उपयोग…
वारंवार आकडी, फेपरे वा बेशुद्धी येणे हे प्रमुख लक्षण असलेल्या दीर्घकालीन आजाराला ‘अपस्मार’ म्हणतात. याची कारणे व प्रकार अनेक असल्यामुळे हा एकच रोग आहे, असे असू शकत नाही. हा चेतासंस्थेतील…
अन्नाचे पचन नीट न झाल्याने निर्माण होणार्‍या विकाराला 'अपचन' म्हणतात. अपचनाची लक्षणे निरनिराळ्या प्रकारची असून खाण्याशी निगडित असतात. पोट फुगण्यापासून पोट दुखण्यापर्यंत सर्व लक्षणांना ‘अपचन’ असे म्हणतात. अन्नाच्या पचनाला तोंडापासून…
परिसंस्थेतील महत्त्वाची प्रक्रिया. मृत सेंद्रियघटकांतील सेंद्रिय रेणूंचे साध्या व कमी ऊर्जेच्या असेंद्रियसंयुगांमध्ये सावकाश रूपांतर होण्याची प्रक्रिया म्हणजे 'अपघटन'. संकीर्ण पदार्थ क्षीण होऊन त्याचे तुकडे होण्याच्या क्रियेससुद्धा अपघटन म्हणतात. हे संकीर्ण…
परिसंस्थेतील एका सजीवाकडून दुसर्‍या सजीवाकडे अन्नऊर्जेचे संक्रमण निम्नस्तरापासून ते उच्चस्तरापर्यंत होते, याला अन्नसाखळी म्हणतात. सजीवाला अन्नाची गरज असते. अन्नसाखळीत अन्न मिळविणे आणि दुसर्‍याचे अन्न होणे ही प्रक्रिया सतत चालू असते.…
अन्नपरिरक्षण म्हणजे अन्न खराब होऊ न देता, दीर्घकाळ खाण्यायोग्य स्थितीत टिकविणे. अन्नपरिरक्षणाच्या पद्धतींमुळे अन्नपदार्थांचे पोषणमूल्य, बाह्य स्वरूप, पोत, स्वाद व गुणवत्ता यांवर दुष्परिणाम घडवून आणण्यार्‍या घटकांवर नियंत्रण राखणे शक्य होते.…
संवाहकातून वाहणारा विद्युत् प्रवाह म्हणजे इलेक्ट्रॉनांचा प्रवाह असतो. जो प्रवाह नेहमी एकाच दिशेने वाहतो त्याला एकदिश प्रवाह म्हणतात. जो विद्युत् प्रवाह आलटून पालटून पुढे जातो व मागे येतो त्याला प्रत्यावर्ती…
टोपीवाला, चंद्रकांत : (०७-०८-१९३६).सुप्रसिद्ध गुजराती समीक्षक आणि कवी.आधुनिक कवितेचे अभ्यासक आणि समीक्षक म्हणून ते गुजराती साहित्यात सर्वश्रुत आहेत. कविता, अनुवाद, समीक्षा, संपादक या क्षेत्रात त्यांचे लक्षणीय कार्य आहे. जन्म वडोदरा…
प्रत्येक परिसंस्थेत अनेक अन्नसाखळ्या असतात. त्या परस्परसंबंधाने जोडल्या जाऊन अन्नजाळी तयार होते. परिसंस्थेमध्ये स्वयंपोषी वनस्पतींनी तयार केलेली अन्नऊर्जा एक किंवा एकापेक्षा अधिक भक्षकांद्वारे ग्रहण केली जाते. अन्नजाळी ही ऊर्जा विनिमयाची…