ॲसिटिक अम्‍ल (Acetic acid)

भौतिक गुणधर्म : एक कार्बनी अम्‍ल. सूत्र CH3·COOH. इतर नावे अथॅनॉइक अम्‍ल, एथॅनॉलाचे अम्‍ल. स्वच्छ, वर्णहीन व द्रवरूप असते. याला तिखट वास असतो. वि.गु. १·०५५, वितळबिंदू १६·७० से., उकळबिंदू ११००…

ग्रीज (Grease)

ग्रीज हे अर्धघन रूपातील वंगण होय. स्थिर यंत्रसामग्री आणि फिरत्या यंत्रभागाचे गंजण्यापासून रक्षण व्हावे, यासाठी वेगवेगळ्या प्रकारचे ग्रीज वापरावे लागते. चाकांचे बेअरिंग व साट्यासाठी (chasis) घन वंगणे उपयुक्त ठरतात. मूलत:…

अ‍ॅमिनो आम्ले (Amino acids)

[latexpage] अ‍ॅमिनो आम्ले ही कार्बनी संयुगे असून प्रथिनांच्या जडणघडणीतील प्राथमिक घटक आहेत. बहुतांशी प्राण्यांच्या चयापचय क्रियेत काही अ‍ॅमिनो आम्ले महत्त्वाची असतात. शरीरातील प्रथिनांमधील अ‍ॅमिनो आम्लांची जोडणी जनुकांद्वारे होते आणि ही…

कात्सुशिका होकुसाई (Katsushika Hokusai)

होकुसाई, कात्सुशिका : (३१ ऑक्टोबर १७६० – १० मे १८४९). विख्यात जपानी चित्रकार. जन्म एडो ( Edo ), टोकिओ येथे एका गरीब कुटुंबात झाला. मूळ नाव टोकितार. ‘होकुसाई’ हे टोपणनाव.…

गिरीश रघुनाथ कार्नाड (Girish Raghunath Karnad)

कार्नाड, गिरीश रघुनाथ : (१९ मे १९३८- १० जून २०१९). जागतिक रंगभूमीमध्ये महत्त्वपूर्ण योगदान देणारे प्रमुख भारतीय कन्नड  नाटककार. सर्वोच्च अशा ज्ञानपीठ पुरस्काराचे मानकरी.एक प्रयोगशील नाटककार, अनुवादक, अभिनेते आणि दिग्दर्शक…

होरी (Hori)

उत्तर हिंदुस्थानी संगीतप्रकारातील एक शृंगार रसप्रधान गायन-प्रकार. याचा विषय प्रामुख्याने कृष्णाच्या रासलीला आणि राधा व गोपिकांच्या संगतीने रंगणारी होळी हा असतो. यातील वर्णन सहसा ब्रज भाषेतच असते. पूर्वी होरी धृपद…

कीटकभक्षक वनस्पती (Insectivorous plants)

वनस्पती स्वत:चे अन्न हरितद्रव्याच्या (क्लोरोफिल) साहाय्याने तयार करतात; परंतु काही वनस्पतींना पूरक अन्नाची गरज असते आणि हे अन्न त्यांना कीटक वा अन्य प्राण्यांना पकडून त्यांच्या शरीरातून मिळवावे लागते. अशी कीटकभक्षक…

कुळीथ (Horse gram)

कुळीथ (हुलगा) ही फॅबेसी कुलातील वनस्पती असून तिचे शास्त्रीय नाव डॉलिकॉस बायफ्लोरस असे आहे. ही शिंबावंत (शेंगा येणारी) वेल असून सामान्यपणे उष्ण कटिबंधात आढळते. अनेक शारीरिक लक्षणांत हिचे पावट्याच्या वेलीशी साम्य असले,…

काकडी (Cucumber)

काकडी (खिरा) ही एक फळभाजी असून तिची वेल असते. कुकर्बिटेसी कुलातील या वेलीचे शास्त्रीय नाव कुकुमिस सटिव्हस आहे. ही वनस्पती मूळची भारतातील आहे. भारतात तिची लागवड साधारणपणे ३,००० वर्षांपूर्वीपासून होत…

कृष्णकमळ (Passion flower)

पॅसिफ्लोरेसी कुलातील सदाहरित किंवा निमसदाहरित वनस्पती. या कुलात सु. ४०० जाती असून प्रामुख्याने शोभेसाठी त्याची लागवड करतात. पॅसिफ्लोरा प्रजातीत एकूण सु. २४ जाती असून त्या सर्व मूळच्या दक्षिण अमेरिकेतील आहेत. या…

अळिंब (Mushroom)

मांसल व छत्रीसारख्या आकाराच्या कवकाचा एक प्रकार. सामान्यपणे गवताळ प्रदेशांत आणि वनांत अळिंब वाढतात. जगभर यांचे ५,००० हून अधिक प्रकार आढळतात. याला ‘छत्रकवक’ किंवा ‘भूछत्र’ असेही म्हणतात. बहुतांशी जीवशास्त्रज्ञांनी अळिंब…

केळ (Banana)

केळ ही म्युसेसी कुलातील एकदलिकित व बहुवर्षायू वनस्पती असून तिचे शास्त्रीय नाव म्युसा पॅरॅडिसियाका असे आहे. या वनस्पतीच्या फळांनाही केळी म्हणतात. या वनस्पतीचे मूलस्थान आशिया खंडाच्या आग्नेय भागात असून शास्त्रज्ञांचे मते ते…

कवठ (Elephant apple; Wood apple)

कवठ हा मध्यम उंचीचा वृक्ष रूटेसी कुलातील असून फेरोनिया एलेफंटम या शास्त्रीय नावाने ओळखला जातो. सामान्यपणे इंग्रजीत या वृक्षाला कर्ड फ्रूट किंवा मंकी फ्रूट असे म्हणतात. याचा प्रसार मुख्यत्वे आशियामध्ये पाकिस्तान, बांगला…

अश्रुग्रंथी (Lachrymal glands)

मनुष्याच्या डोळ्याच्या वरच्या पापणीत वसलेली अश्रू तयार करणारी ग्रंथी. बदामाच्या आकाराची ही ग्रंथी सतत अश्रू तयार करून ६ ते १२ नलिकांवाटे वरच्या पापणीच्या श्लेष्म त्वचेवर पसरवते. हे अश्रू डोळ्याच्या पुढच्या…

अवसादन (Sedimentation)

जलसंस्करण (शुद्धीकरण) प्रक्रियेत पाण्याचे गाळण करण्यापूर्वी त्या पाण्यातील घनद्रव्ये बाहेर काढण्याची क्रिया. अवसादनात द्रव व सूक्ष्म घन पदार्थ यांच्या मिश्रणातील घन पदार्थ वेगळे केले जातात. अपशिष्ट जल व घन पदार्थांमुळे…