सामान्य मार्गाने केलेली कर्मचाऱ्यांची घट म्हणजे रोजगार कपात. राजीनामा, ग्राहक संख्येतील घट अथवा विशिष्ट प्रदेशातील व्यावसायिक लक्ष्य यांपैकी कोणत्याही कारणाने कर्मचारी कपात करून औद्योगिक संस्था रोजगार कमी करीत असतात. रोजगार…
पेट्रोलियम उत्पादन व निर्यात करणाऱ्या देशांची स्थायी संघटना. या संघटनेची स्थापना इराक, इराण, कुवेत, सौदी अरेबिया आणि व्हेनेझुएला या संस्थापक सदस्य देशांच्या विशेष प्रयत्नांतून बगदाद येथील परिषदेमध्ये १० ते १४…
प्राचीन वनस्पतींचा उगम अब्जावधी वर्षांपूर्वी झाला हे सर्वमान्य असले, तरी निरनिराळ्या प्रजातींचे उगम केव्हा आणि कोठे झाले याबद्दल शास्त्रज्ञांच्या मनात उत्सुकता कायम आहे. खंडांचे स्थलांतर होण्यापूर्वी भारत द्वीपकल्प हे ६६…
मक्तेदारी व निर्बंधात्मक व्यापार व्यवहार. स्वातंत्र्योत्तर काळात भारताच्या आर्थिक विकासासाठी शेती आणि औद्योगिक विकास यांबाबत केंद्र व राज्यसरकार यांनी विविध कायदे केले आहेत. १९५६च्या औद्योगिक धोरणात मक्तेदारी व व्यापारविषयक नियंत्रणे…
कर्वे, इरावती दिनकर (Karve, Iravati Dinkar) : (१५ डिसेंबर १९०५ — ११ ऑगस्ट १९७०). प्रसिद्ध मानवशास्त्रज्ञा व लेखिका. त्यांचा जन्म ब्रह्मदेशातील म्यिंजान येथे गणेश करमरकर यांच्या मध्यमवर्गीय महाराष्ट्रीय कुटुंबात झाला.…
एक आसनप्रकार. या आसनामुळे शरीराच्या सर्व अवयवांना लाभ होतो म्हणून या आसनाला सर्वांगासन असे म्हणतात. या आसनाच्या रचनेवरून हे आसन म्हणजे विपरीतकरणीची पुढची पायरी आहे असे म्हणता येईल. योगसूत्रावरील वल्लभाचार्यांच्या…
फ्ल्युओरीन हे मूलद्रव्य निसर्गात सगळीकडे (जमीन, पाणी, हवा यांत ) थोड्याफार प्रमाणात मिसळलेले असते. दगडी कोळसा, नैसर्गिक वायू व तेल यांच्या ज्वलनाने, तसेच बॉक्साइट शुद्धीकरण आणि खत कारखान्यात दगडी फॉस्फेट…
बाबर, सरोजिनी : (७ जानेवारी १९२०‒२० एप्रिल २००८). मराठी लोकसाहित्याच्या संकलक-संपादक आणि अभ्यासक. जन्म बागणी (ता. वाळवा, जि. सांगली) या गावी, कृष्णराव आणि गंगुबाई या दांपत्यापोटी झाला. कृष्णराव बाबर हे…
आणवीय वस्तुमान एकक हे अणु, अणुकेंद्रे आणि रेणूंची वस्तुमाने मोजण्यासाठी योजलेले खास एकक आहे. या एककाची संकल्पना डाल्टन याने 1802 साली मांडली. त्याने हायड्रोजनच्या अणूचे वस्तुमान हे एकक मानले होते.…
कारमेन सांचेझ : सूक्ष्मजीवशास्त्रज्ञ. त्यांनी ग्राम पॉझिटिव्ह जिवाणू, फाज (Phase) आणि त्यांच्यावरील ताण यांच्यावर काम केले. ओपेरॉन (OPERON) विषयाचा शोध आणि विषाणूंचे संश्लेषण याबाबतही त्या प्रसिद्ध आहेत. फ्रान्समध्ये झाक मॉनो…
अराबिडॉप्सीस थॅलियाना ही वनस्पती क्रुसिफेरी कुलातील आहे. बीज अंकुरल्यापासून ते पुढील बीजधारणेपर्यंत साधारणतः ६ -८ आठवडे जातात. या वनस्पतींचे रोप १०-४० सेंमी. उंच वाढते व त्याचा व्यास ५ सेंमी. पर्यंत असतो. सुरुवातीला…
भारतीयांनी १८५७ मध्ये इंग्रजी सत्तेविरुद्ध केलेला उठाव. काही इतिहासकार या उठावास बंड म्हणतात, तर काही त्यास स्वातंत्र्ययुद्ध म्हणून गौरवितात. १८५७ च्या उठावामागे राजकीय, आर्थिक, सामाजिक, धार्मिक व लष्करी अशी अनेकविध कारणे होती.…
जीवसृष्टीमध्ये बुरशीचे सु. ८१ हजार प्रकार ज्ञात आहेत. शास्त्रज्ञांच्या मते पृथ्वीवर सु. ५१ लाख भिन्न स्वरूपांच्या आणि गुणधर्मांच्या बुरशी अस्तित्वात असून दरवर्षी त्यांत साधारण १५०० नवीन बुरशींची भर पडत असते.…
राजवाडे, शंकर रामचंद्र : (२३ ऑक्टोबर १८७९‒२७ नोव्हेंबर १९५२). प्राचीन‒संस्कृत‒विद्येचे संशोधन करणारे, तत्त्वज्ञानाच्या प्रश्नांवर स्वतंत्रपणे विचार करून ग्रंथलेखन करणारे प्रसिद्ध व्याख्याते आणि भारतीय तत्त्वचिंतक. अग्निहोत्राचे व्रत स्वीकारल्याने त्यांना ‘आहिताग्नी’ ही…
रमण महर्षि : (३० डिसेंबर १८७९‒१४ एप्रिल १९५०). आधुनिक भारतीय संत व तत्त्वज्ञ. या दक्षिण भारतीय तत्त्वज्ञाने कोणताही नवीन संप्रदाय किंवा पंथ स्थापन न करता वेदान्ताचे सनातन सत्य आणि तत्त्वज्ञान सोप्या भाषेत…