पायथॅगोरस : (इ.स.पू.सु. ५७५‒४९५). ग्रीक गूढवादी तत्त्वज्ञ, गणितज्ञ व त्याच्या नावाने ओळखण्यात येणार्‍या तत्त्वज्ञानात्मक पंथाचा संस्थापक. पायथॅगोरसचे स्वत:चे लिखाण उपलब्ध नाही. त्याचे आयुष्य, कार्य व तत्त्वज्ञान यांसंबंधीची माहिती मिळण्याची बरीचशी…
प्राचीन काळात पूल बांधकामासाठी निसर्गात उपलब्ध असलेली सामग्री म्हणजे लाकूड व दगड यांचा उपयोग केला जात असे. वीट भट्ट्यांच्या शोधानंतर लाकूड व दगड याऐवजी विटांचे पूल बांधले जाऊ लागले. १९०६…
उस्मानाबाद जिल्ह्यातील जैवविविधतेने संपन्न असलेले एकमेव अभयारण्य व सुंदर वनपर्यटन स्थळ. येडशी रामलिंग अभयारण्याचे मुख्यालय येडशी येथे असून हे अभयारण्य उस्मानाबाद शहरापासून २० किमी. व बीड शहरापासून ९५ किमी. अंतरावर…
सोलॅनेसी कुलातील ॲट्रोपा बेलाडोना (Atropa belladonna) ह्या वनस्पतीच्या मुळांमध्ये मुख्य प्रमाणात मिळणारे आणि पुरातन काळापासून वापरात असलेले एक अल्कलॉइड संयुग आहे. आपल्याकडे सर्वत्र आढळणाऱ्या धोतऱ्याच्या झाडाच्या (Datura stramonium) मुळांमध्येसुद्धा हे अल्कलॉइड मोठ्या प्रमाणात आढळते. ॲट्रोपिनाचे रासायनिक सूत्र C17H23NO3…
ज्या अणूंमध्ये कार्बनचे अणू पाचच्या पटीतील संख्येनुसार असतात आणि जवळजवळ प्रत्येक वनस्पती तसेच काही प्राणिमात्र आपल्या अंतरंगात ज्यांना निर्मितात अशा पदार्थांना टर्पिन म्हणतात. ह्या अणूंमध्ये कार्बनशिवाय केवळ हायड्रोजन आणि कधीकधी ऑक्सिजन इतकीच मूलद्रव्ये असतात. टर्पेंटाइन ह्या वनस्पतिजन्य पदार्थांच्या केल्या गेलेल्या प्रथम अभ्यासापासून त्यासारख्या पदार्थांना टर्पिने संबोधिले जाऊ…
कार्यवादातील उणीवा दूर करून त्यास नवे रूप देण्याच्या, त्याची पुनर्बांधणी करण्याच्या प्रयत्नांतून अमेरिकेत उदयास आलेली एक नवीन विचारसरणी. विसाव्या शतकाच्या पूर्वार्धात सर्वप्रथम उदयास आलेली पुनर्रचनावाद ही संकल्पना शिक्षणाकडे, नवसमाजनिर्मितीकडे पाहण्याचा…
अँथ्रसीन हे फिकट पिवळ्या रंगाचे स्थायुरूप कार्बनी संयुग आहे. हे तीन बेंझिन वलये एकमेकांशी जुळल्या जाऊन तयार झाले आहे. याचे रेणुसूत्र C14H10 असे असून त्याची रचना खालीलप्रमाणे आहे. उपस्थिती :…
उत्तर अमेरिकेतील तेरा ब्रिटिश वसाहतींनी मायदेशाविरुद्घ १७७५ पासून १७८३ पर्यंत केलेले यशस्वी बंड. त्याला ‘स्वातंत्र्ययुद्धʼ किंवा ‘अमेरिकन क्रांतीʼ म्हणतात. सतरावे शतक व अठराव्या शतकाचा प्रथम चरण अशा दीर्घ कालावधीत अमेरिकेत अनेक यूरोपीय…
खनिज तेल विविध हायड्रोकार्बन रसायनांनी युक्त असते. ही रसायने ऊर्ध्वपातन पध्दतीने वेगळी केली जातात. खनिज तेलातील एक किंवा दोन कार्बनच्या अणूने युक्त असलेली रसायने बाहेर काढली की, त्यातून नैसर्गिक वायू…
एखादा पदार्थ तापविला असता घन पदार्थाचे द्रवात रूपांतर होते आणि द्रव पदार्थ वाफेत रूपांतरित होतो. ही वाफ हवेच्या म्हणजेच ऑक्सिजनच्या संपर्कात आली की, तिचे ज्वलनशील मिश्रण तयार होते. या मिश्रणाचा…
बहुवार्षिक झाडांपासून मिळणारे काष्ठ आणि इतर गवत वर्गातील वनस्पतींचे खोड यांत असलेला मुख्य घटक म्हणजे 'लिग्नोसेल्युलोज'. यामध्ये मुख्यत्वे सेल्युलोज, लिग्निन आणि हेमिसेल्युलोज असते. संपूर्ण जगामध्ये प्रतिवर्षी २००x१०१२ किग्रॅ. एवढे लिग्नोसेल्युलोज…
अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांतील दक्षिणेकडील घटक राज्ये व उत्तरेकडील घटक राज्ये यांच्यातील परस्परविरोधी हितसंबंधांतून उद्‌भवलेले १८६१–६५च्या दरम्यानचे यादवी युद्ध. ‘यादवी युद्ध’ हे नाव अन्वर्थक न वाटून काही इतिहासकारांनी याला ‘दक्षिणेचे स्वातंत्र्ययुद्ध’,…
आशापूर्णादेवी : (जन्म - ८ जानेवारी १९०९- मृत्यू - १३ जुलै १९९५ ). प्रसिद्ध बंगाली लेखिका. ज्ञानपीठ पुरस्काराच्या मानकरी. परंपरेच्या जोखडात बांधलेल्या स्त्रीच्या स्थितीचं, तिच्या प्रश्नाचं एकूणच समस्त बंगाली भावजीवनाचं…
मास्ती वेंकटेश अय्यंगार : (जन्म - ६ जून १८९१ – मृत्यू - ६ जून १९८६). प्रख्यात कन्नड कवी, कथाकार, कादंबरीकार, नाटककार व समीक्षक. ज्ञानपीठ पुरस्काराचे मानकरी. श्रीनिवास या टोपणनावाने त्यांनी…
अध्यापनासंदर्भात निश्चित केलेले उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी वापरलेला आराखडा म्हणजे पाठनियोजन. पाठनियोजन करताना पाठाची प्रस्तावना, हेतूकथन, विषयविवेचन, संकलन, उपयोजन व गृहपाठ या पायऱ्यांनुसार प्रशिक्षणार्थ्यांकडून पाठाचे टाचण काढले जाते. त्यात विद्यार्थ्यांचे विषयातील…