‘अब्जांश कृषिविज्ञान’ ही नव्याने उदयास आलेली अब्जांश तंत्रज्ञान या विषयाची एक शाखा आहे. ही शाखा अब्जांश तंत्रज्ञानाचे कृषिक्षेत्रातील वाढते महत्त्व स्पष्ट करते. बीजविज्ञान आणि पीक उत्पादन या संदर्भातील अब्जांश तंत्रज्ञानविषयक…
व्यक्तीचे सौंदर्य व मोहकता वाढविणे आणि सर्वसाधारणपणे व्यक्तीमत्त्वात सुधारणा करणे यांसाठी खासकरून तयार केलेल्या द्रव्यांना किंवा पदार्थांना सौंदर्यप्रसाधने म्हणतात. कालानुरूप सौंदर्यप्रसाधने व त्यातील घटक पदार्थ यामध्ये तसेच त्यांच्या वापरामध्ये बदल…
पेशी (कोशिका) हे सजीवांचे एक मूलभूत व संरचनात्मक एकक आहे. रॉबर्ट हूक या इंग्रज शास्त्रज्ञाने १६६५ मध्ये बुचाच्या झाडाचा एक पातळ काप घेऊन तो सूक्ष्मदर्शकाखाली पाहिला. त्या वेळी त्यांना कापामध्ये…
[latexpage] ओझोन हा वायू पृथ्वीवरील वातावरणातील एक नैसर्गिक घटक आहे. पृथ्वीपासून सु. ५० किलोमीटर उंचीवर (मेसोस्फिअर-आयनोस्फिअर ) येथे असलेले ओझोनचे दाट थर पृथ्वीवरील (ट्रोपोस्फिअर) जीवसृष्टीचे अतिनील (जंबुपार) किरणांपासून रक्षण करतात.…
अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांपैकी पॅसिफिक किनाऱ्यावरील ऑरेगन राज्यातील एक सरोवर. पृथ्वीवरील सर्वांत प्राचीन सरोवर म्हणून या सरोवरास मान्यता आहे. इतिहासपूर्व काळात येथील कॅस्केड पर्वतश्रेणीत स.स.पासून ३,६५० मी. उंचीचा मझामा हा ज्वालामुखी…
ज्ञानमीमांसेतील एक उपपत्ती. एका विवक्षित प्रकारच्या विधानांच्या सत्याचे ज्ञान आपल्याला कसे होते, ह्याचा उलगडा करण्यासाठी ही उपपत्ती मांडण्यात आली आहे. विधानांतील एक मूलभूत प्रकारभेद म्हणजे विश्लेषक विधाने व संश्लेषक विधाने…
बिजाच्या कोंबापासून जमिनीच्या वर वाढणार्‍या वनस्पतीच्या भागाला खोड म्हणतात. फांद्या, पाने, फुले आणि फळे यांना आधारभूत असा हा कणखर स्तंभ असतो. मुळांच्याद्वारे शोषलेले पाणी व खनिजे पानांना पुरविणे आणि पानांनी…
फुप्फुसातील दबलेली हवा कंठद्वारामधून एकदम व मोठ्या प्रमाणात बाहेर पडण्याची क्रिया म्हणजे खोकला. या क्रियेत हवा एकदम बाहेर पडल्यामुळे आवाज होतो. सामान्यपणे खोकला ही शरीराची संरक्षणात्मक प्रतिक्षिप्त क्रिया असून याद्वारे…
काताबद्दल प्रसिद्ध असलेला काटेरी वृक्ष. खैर-बाभूळ, खदिर वगैरे नावांनी ओळखली जाणारी वनस्पती असून फॅबेसी कुलातील आहे. तिचे शास्त्रीय नाव अ‍ॅकेशिया कॅटेच्यू आहे. पाकिस्तानातील सिंध प्रांतापासून भारतातील आसामापर्यंत आणि म्यानमारमधील रुक्ष मैदानांत हा…
खेचर हा एक पाळीव व संकरित प्राणी असून घोडी आणि गाढव (नर) यांच्या संकरातून तो निपजतो. तसेच घोडा आणि गाढवी यांच्या संकरातून निपजणार्‍या प्राण्याला ‘हिनी’ म्हणतात. खेचरांच्या तुलनेत हिनीची निपज…
रुंद व चपटे शरीर असलेला, शरीरभर कवच असलेला आणि पायांच्या पाच जोड्या असलेला अपृष्ठवंशी प्राणी. संधिपाद संघातील कवचधारी (क्रस्टेशिया) वर्गातील दशपाद (डेकॅपोडा) गणात खेकड्यांचा समावेश होतो. जगभर खेकड्यांच्या सु. ४,५००…
काही सस्तन प्राण्यांच्या पावलांवरील असलेली कठिण वाढ म्हणजे खूर. अशा प्राण्यांचा समावेश खूरधारी प्राणी (अंग्युलेटा) गणात होतो. यामध्ये डुक्कर, झीब्रा, घोडा तसेच शिंगे असलेल्या सस्तन प्राण्यांचा समावेश होतो. नखरांमध्ये उपयोगांप्रमाणे…
एक आसनप्रकार. ‘पद्म’ म्हणजे कमळ. हे आसन करणार्‍या व्यक्तीच्या शरीराचा आकार कमळासारखा भासतो म्हणून या आसनाला पद्मासन किंवा कमलासन हे नाव दिले आहे. शिवाय ज्याप्रमाणे कमळ चिखल व पाणी यातून…
पर्यावरणाने निवड केल्यानंतर आपले वेगळे अस्तित्व टिकवून धरणारा जातीसमूह त्याच जातीच्या उपजातीप्रमाणे मानतात. अशा जातीसमूहाला परिरूप म्हणतात. एकाच जातीची, वेगवेगळ्या परिसंस्थांमध्ये निर्माण झालेली त्यांची जनुकीय परिरूपे वेगवेगळी असतात. ही रूपे…
मेहता, विजया : (४ नोव्हेंबर १९३४ ). सुप्रसिद्ध नाट्य व चित्रपट दिग्दर्शिका, अभिनेत्री आणि नाट्यप्रशिक्षक. पूर्वाश्रमीच्या विजया जयवंत. त्या नाट्यक्षेत्रात ‘बाई’ या नावाने प्रसिद्ध आहेत. त्यांचा जन्म सुशिक्षित व सुसंस्कृत…