मराठी विश्वकोश

यूजीन द्युबॉइस (Eugene Dubois)

द्युबॉइस, यूजीन (Dubois Eugene) : (२८ जानेवारी १८५८ – १६ डिसेंबर १९४०)‌. प्रसिद्ध डच शारीरविज्ञ आणि भूशास्त्रज्ञ. द्युबॉइस यांचा जन्म नेदर्लंड्समधील ईज्डेन येथे झाला. त्यांच्या आईचे नाव मारिआ फ्लोरिबेर्ता आणि…

दाढा मासा (Indian threadfin)

दाढा माशाचा समावेश अस्थिमस्त्य वर्गातील ॲक्टीनोप्टेरीजी (Actinopterygii) या उपवर्गाच्या पर्सिफॉर्मीस (Perciformes) गणातील पॉलिनीमिडी (Polynemidae) कुलात होतो. याला इंग्रजीत इंडियन थ्रेडफिन (Indian threadfin) असे म्हणतात. याचे शास्त्रीय नाव लेप्टोमेलॅनोसोमा इंडिकम (Leptomelanosoma…

माल्पिघी, मार्सेलो (Malpighi, Marcello)

माल्पिघी, मार्सेलो : (१० मार्च १६२८ - ३० नोव्हेंबर १६९४) बोलोन्याजवळील क्रेवाल्कोरमध्ये मार्सेलो यांचा जन्म झाला. वयाच्या सतराव्या वर्षी त्यांनी बोलोन्या विद्यापीठात प्रवेश घेतला. त्यांना बोलोन्या विद्यापीठाने वैद्यक आणि तत्त्वज्ञान या…

युग्मविकल्पी (Allele)

युग्मविकल्प म्हणजे एकाच क्रमांकाच्या गुणसूत्र जोडीतील समान जोडी होय. तसेच दोन पैकी एक किंवा अनेक विकल्पापैकी एक म्हणजे युग्मविकल्प होय. उदा., जनुकाचे गुणसूत्रावरील स्थान, जनुकाचे प्रथिनात रूपांतरित होणाऱ्या जीनोममधील न्यूक्लिक…

शैक्षणिक परिपाठ (Academic Routine)

प्राथमिक शिक्षण हे बालकांच्या भविष्याचा पाया आहे. प्राथमिक शिक्षण व मूल्य शिक्षण यांमुळे बालकांवर प्रत्यक्षपणे चांगले संस्कार घडत असतात. त्यामुळे शासनाने सर्व प्राथमिक शाळांच्या अभ्यासक्रमामध्ये सुरुवातीचे २० मिनिटे शैक्षणिक परिपाठास…

निर्बंधन विकर (Restriction enzyme)

जीवाणू स्वत:च्या पेशीमध्ये विषाणूची वाढ थांबवण्यासाठी विविध रेणवीय साधने (Tools) वापरतात. निर्बंधन विकरे हे त्यांपैकी एक महत्त्वाचे साधन आहे. या विकरांना निर्बंधन विकरे, निर्बंधन एंडोन्यूक्लिएज किंवा रिस्ट्रिक्टेझ (Restriction enzymes/Endonuclease/ Restrictase) असेही म्हणतात. न्यूक्लिएज (Nuclease) प्रकारात मोडणारी…

चार्ल्स लुईस अल्फोन्ज लेव्हरन (Charles Louis Alphonse Laveran)

लेव्हरन, चार्ल्स लुईस अल्फोन्ज : (१८ जून १८४५ - १८ मे १९२२) अल्फोन्ज लेव्हरन यांचा जन्म पॅरिसमधील बौल्वर्ड सेन्ट मिशेल येथे झाला. अल्फोन्ज यांचेउच्च शिक्षण कॉलेज सेन्ट बार्बे व नंतर…

पांडुरंग सदाशिव खानखोजे (Pandurang Sadashiv Khankhoje)

खानखोजे, पांडुरंग सदाशिव : (७ नोव्हेंबर १८८३ - २२ जानेवारी १९६७) पांडुरंग सदाशिव खानखोजे यांचा जन्म महाराष्ट्रातील वर्धा येथे झाला. वडलांनी त्यांना शिक्षणासाठी नागपूरला पाठवले. तेथे त्यांनी सहकाऱ्यांच्या मदतीने स्वदेशी वस्तूंचे…

युस्टीनस केअरना (Justinus Kerner)

केअरना, युस्टीनस : (१८ सप्टेंबर १७८६ - २१ फेब्रुवारी १८६२) जर्मनीमधील स्टुटगार्ट या शहराजवळ असलेल्या लुडवीजबर्ग या गावी युस्टीनस केअरना यांचा जन्म झाला. त्यांचे शालेयशिक्षण आपल्या गावीच झाले आणि नंतर त्यांना…

गरुड (Eagle)

पक्षिवर्गातील फॅल्कॉनिफॉर्मिस (Falconiformes) गणातील ॲक्सिपिट्रिडी (Accipitridae) कुलातील आकाराने मोठ्या, जाड व मजबूत चोच, मोठे पाय व अणकुचीदार नख्या, तीक्ष्ण नजर, लांब व रुंद पंख, उडण्याचा प्रचंड वेग असलेल्या तसेच शिकार…

सी. राईट मिल्स (C. Wright Mills)

मिल्स, सी. राईट (Mills, C. Wright) : (२८ ऑगस्ट १९१६ – २० मार्च १९६२). प्रसिद्ध अमेरिकी समाजशास्त्रज्ञ आणि जहाल राजकीय विचारवंत मिल्स यांचा जन्म टेक्सास येथे मध्यमवर्गीय इंग्लिश-आयरिश कुटुंबामध्ये झाला.…

अंतःस्थापित सॉफ्टवेअर (Embedded Software)

(अंत:स्थापित आज्ञांकन). संगणक सॉफ्टवेअर. हे प्रामुख्याने अंत:स्थापित प्रणालीमधील मशीन किंवा उपकरण यांवर नियंत्रण ठेवण्याकरिता तयार केलेली आज्ञावली आहे. ती वैशिष्ट्यपूर्ण असून विशिष्ट हार्डवेअरवर चालविण्यात येते आणि त्याला वेळेची व स्मृतीची…

मध्यम दाबाकरिता बहिर्गेही मंडल खंडक (Medium Voltage Outdoor Circuit-Breaker)

मंडल खंडकाचे मुख्य कार्य : विद्युत प्रवाहाचे साधारण परिस्थितीत नियंत्रण करणे, तसेच आपत्कालीन परिस्थितीत मंडल प्रवाह खंडित करून मंडलातील रोहित्रासारख्या (Power Transformer) उपकरणाचे संरक्षण करणे, अशी महत्त्वाची कार्ये मंडल खंडक…

कॉस्के गुहेतील प्राण्यांची चित्रे.

कॉस्के गुहा (Cosquer Cave)

फ्रान्समधील एक प्रसिद्ध गुहा. प्रागैतिहासिक काळात समुद्राची पातळी आजच्यापेक्षा बरीच खाली असताना मानवाने वसती केली होती, त्याचे अवशेष आता पाण्यात बुडलेले आहेत. अधोजल प्रागैतिहासिक पुरातत्त्वामध्ये अशा पाण्यात बुडलेल्या गुहांमधील अवशेषांचाही…

मधुसूदन कानुंगो (Madhusudan Kanungo)

कानुंगो, मधुसूदन : (१ एप्रिल १९२७ - २६ जुलै २०११) मधुसूदन कानुंगो यांचा जन्म ओडिशातील बेहरामपुर येथे झाला. उत्कल विद्यापीठातून त्यांनी विज्ञान शाखेतील पदवी मिळवली. त्यानंतर त्यांनी लखनौ विद्यापीठातून प्राणिविज्ञानाचे पदव्युत्तर…