व्हर्नी लव्हेट कॅमरन (Verney Lovett Cameron)

कॅमरन, व्हर्नी लव्हेट (Cameron, Verney Lovett) : (१ जुलै १८४४ – २७ मार्च १८९४). विषुववृत्तीय आफ्रिकेच्या पूर्व किनाऱ्यापासून पश्चिम किनाऱ्यापर्यंत प्रवास करणारा पहिला ब्रिटिश समन्वेषक. त्यांचा जन्म इंग्‍लंडच्या दक्षिण किनाऱ्यावरील रॅडीपोल या गावी झाला. वयाच्या तेराव्या वर्षी त्यांनी ब्रिटिश नौदलात नोकरी पतकरली. आफ्रिकेतील गुलामांच्या व्यापाराचे उच्चाटन व ॲबिसिनियाची मोहीम यांमध्ये यांनी १८६८ साली भाग घेतला होता. १८७२ मध्ये रॉयल जिऑग्राफिकल सोसायटीने समन्वेषक डेव्हिड लिव्हिंगस्टन यांना साहाय्य करण्यासाठी व स्वतंत्र समन्वेषणाकरीता म्हणून त्यांची निवड केली. आफ्रिकेच्या पूर्व किनारीभागात त्यांची चुकामूक झाली. कॅमरन यांनी स्वत:च्या हिमतीवर पुढील समन्वेषण चालू ठेवले. आफ्रिकेच्या पूर्व किनाऱ्यावरील झांझिबारवरून मुख्य भूभागाच्या प्रवास मार्गावर असताना थोड्याच दिवसांत लिव्हिंगस्टन यांचे प्रेत घेऊन येणाऱ्या लोकांशी त्यांची गाठ पडली. त्यानंतर कॅमरन यांनी १८७४ मध्ये टांगानिका सरोवराजवळील उजीजी येथे जाऊन लिव्हिंगस्टन यांची कागदपत्रे गोळा केली. सरोवराच्या दक्षिण भागाचे समन्वेषण करून काँगो नदीची उपनदी असलेल्या लूकूगा नदीचा उगम तेथून होत असल्याचे त्यांनी सिद्ध केले. तेथून पश्चिमेकडे वळून लुआलाबा नदीकाठच्या न्यांग्वे येथे ते गेले. ही नदी त्यांना काँगो खोऱ्याची मुख्य नदी वाटली. होडीची सोय नसल्याने ते नदीमार्गे न जाता नैर्ऋत्येकडे वळले. काँगो व झँबीझी या नद्यांमधील जलविभाजकाची शेकडो किलोमीटरची हद्द तुडवून शेवटी ते ७ नोव्हेंबर १८७५ रोजी आफ्रिकेच्या पश्चिम किनाऱ्यावरील अंगोला देशाच्या बेंग्वेला बंदराजवळ गेले. येताना त्यांनी झँबीझीचे उगमस्थान शोधून काढले. इंग्‍लंड व फ्रान्स यांच्या भौगोलिक संस्थांनी त्यांचा सत्कार केला; त्यांच्या ॲक्रॉस आफ्रिका (१८७७) या प्रवासवर्णनाच्या पुस्तकात त्यांनी खूप माहिती व सूचना केल्या आहेत. त्यांपैकी एक म्हणजे आफ्रिकेतील दक्षिण टोकावरील केप ते उत्तरेस भूमध्य समुद्र किनाऱ्यावरील कैरो यांदरम्यान रेल्वे बांधण्याची होय. त्यांनी ट्रिपोली (लिबिया) ते कराची (पाकिस्तान) अशा आफ्रिकन – आशिया रेल्वेमार्गाचाही प्रस्ताव दिला होता. १८८२ मध्ये समन्वेषक सर रिचर्ड फ्रान्सिस बर्टन यांच्याबरोबर त्यांनी गोल्डकोस्टचे समन्वेषण केले व त्यावर दोघांनी टू द गोल्ड कोस्ट फॉर गोल्ड (१८८३) हे पुस्तक लिहिले. आफ्रिकेशी व्यापारवृद्धी व विकास घडविण्याच्या निरनिराळ्या योजना आखण्यात त्यांचे ऊर्वरित आयुष्य गेले. हिंदुस्थानशी खुष्कीच्या मार्गाची शक्यता पाहण्यासाठी त्यांनी १८७८-७९ मध्ये मध्य आशियाचा दौराही केला होता. १८८३ मध्ये नौदलातून निवृत्त झाल्यानंतर कॅमरन यांनी मुलांसाठी काही साहसकथाही लिहिल्या.

कॅमरन यांचा घोड्यावरून पडून मृत्यू झाला.

समीक्षक : अविनाश पंडित