Author: अ. ना. ठाकूर

गिरिपिंड हा भूकवचाचा एक भाग असून त्याच्या सुस्पष्ट सीमा विभंगांनी (तड्यांनी) निश्चित झालेल्या असतात. म्हणजे तो विभंगांनी सीमाबद्ध झालेला असतो ...

गरजते चाळीस ही एक लोकप्रिय नाविक संज्ञा असून ती ४०° ते ५०° अक्षवृत्तांच्या दरम्यान असलेल्या वादळी सागरी प्रदेशांसाठी वापरतात. ही ...

एकाच भूप्रदेशात उगम पावलेल्या, पण विरुद्ध दिशांत वाहणार्‍या जलप्रवाहांचे (उदा., नद्यांचे) उगम एकमेकांपासून अलग करणार्‍या उंच भूभागाला जलविभाजक म्हणतात. पर्वतरांग, ...

जगातील एक सर्वाधिक जागृत ज्वालामुखी. पॅसिफिक महासागरात हवाई द्वीपसमूह असून या द्वीपसमूहातील हवाई बेटावरील कीलाउआ (म्हणजे पुष्कळ विस्तारणारा) ज्वालामुखी हे ...

(आरथ्रायटीस). ‘सांधे दुखणे व ताठर होणे’ हे मुख्य लक्षण असलेल्या अनेक विकारांना मिळून ‘संधिशोथ’ ही संज्ञा वापरली जाते. या विकारात ...

(एलिफंटॅसीस). हत्तीरोग हा गोलकृमींमुळे (नेमॅटोडांमुळे) अर्थात सूत्रकृमींमुळे होतो. हा रोग मुख्यत: उष्ण कटिबंधीय प्रदेशांत दिसून येतो. वुच्छेरेरिया बँक्रॉफ्टी नावाचे परजीवी ...

(लायकेन). कवके आणि शैवाल किंवा कवके आणि सायनोबॅक्टेरिया संघातील जीवाणू यांच्या सहजीवनातून निर्माण झालेल्या जीवांना शैवाक म्हणतात. शैवाके जरी शैवालासारखी ...

(ब्रायोफायटा). वनस्पतिसृष्टीतील भूवनस्पतींचा (जमिनीवरील वनस्पतींचा) एक उपगट. या उपगटातील वनस्पती असंवहनी असतात. म्हणजे त्यांच्यात पाणी वाहून नेणाऱ्या (प्रकाष्ठ) आणि अन्नघटक ...

हमिंग पक्ष्यांचा समावेश अॅपोडिफॉर्मिस गणाच्या ट्रोचिलीडी कुलात होतो. हे रंगीबेरंगी पक्षी आकारमानाने सर्वांत लहान पक्षी असून त्यांच्या सु. ३३८ जाती ...

लहानशा क्षेत्रावर अल्पकाळात अचानकपणे खूप मोठ्या प्रमाणात कोसळणार्‍या स्थानिक स्वरूपाच्या पावसासाठी ढगफुटी हा लोकप्रिय किंवा सर्वसाधारण पारिभाषिक शब्द वापरतात. ढग ...

(मायक्रोस्कोप). मानवी डोळ्याला १०० मायक्रॉनपेक्षा (१ मिमी.चा दहावा भाग) कमी आकारमानाची वस्तू दिसू शकत नाही. यापेक्षा लहान वस्तूंचे निरीक्षण करण्यासाठी ...

(ॲनॉरेक्स‍िया). एक भावनात्मक विकार. या विकारामध्ये रुग्ण अन्न किंवा आहार यांना नकार देतो किंवा अन्नग्रहण करण्याचे टाळतो. प्रामुख्याने पौगडांवस्थेतील किंवा ...

(इंडियन कर्सर). क्षिप्रचला हा पक्षी कॅरॅड्रिफॉर्मिस पक्षिगणाच्या ग्लेरिओलिडी कुलातील असून याचा आढळ भारत, पाकिस्तान, श्रीलंका या देशांत तसेच आफ्रिका खंडातील ...

(मायक्रोबॉयॉलॉजी). सूक्ष्मदर्शीशिवाय दिसू न शकणाऱ्या जीवांच्या अभ्यासाला सूक्ष्मजीवविज्ञान म्हणतात. सूक्ष्मजीवांमध्ये जीवाणू, आर्किया, कवक (यीस्ट आणि कवकनिरोधी), शैवाल, प्रोटोझोआ आणि विषाणू ...

पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील एखाद्या स्थळाचे जलवायुमान (दीर्घकालीन सरासरी हवामान) स्थूलमानाने त्याच्या अक्षवृत्तानुसार ठरविता येते. यावरून एकूण भूपृष्ठाच्या अक्षवृत्तांनुसार कल्पिलेल्या अशा पट्ट्यांना ...

तीव्र उताराच्या किंवा जवळजवळ उभ्या बाजू असणाऱ्या व सपाट माथ्याच्या लहान मैदानाला टेबललँड म्हणतात. टेबलासारखा दिसणारा हा उंचवटा सुटा वा ...

(पब्लिक हेल्थ). सर्वसामान्य लोकांच्या किंवा एकूण समाजाच्या आरोग्यविषयक स्थितीला ‘सार्वजनिक आरोग्य’ म्हणतात. सर्व लोकांच्या आरोग्याचे रक्षण करणे, आरोग्याची गुणवत्ता वाढविणे ...

पूर्वी अस्तित्वात असलेला विषुववृत्तीय महासागर (किंवा भूमध्य समुद्र). लॉरेशिया हा उत्तरेकडील महाखंड व गोंडवनभूमी हा दक्षिणेकडील महाखंड मध्यजीव महाकल्पात (सुमारे ...

स्पष्ट वा वेगळे शिखर असलेल्या जमिनीच्या कमी उंची असलेल्या उंचवट्याला टेकडी म्हणतात. डोंगर टेकडीपेक्षा आणि पर्वत डोंगरापेक्षा उंच असतो. टेकडीच्या ...

समुद्रकिनारी वाहणारे हे स्थानिक वारे असून समुद्राकडून जमिनीकडे वाहणार्‍या अशा वार्‍यांना खारे वा सागरी वारे, तर जमिनीकडून समुद्राकडे वाहणार्‍या वार्‍यांना ...