रोहिणी नक्षत्र : रोहिणी हे आयनिकवृत्तावरील एकूण २७ नक्षत्रचक्रातील चौथे नक्षत्र आहे. भारतीय ज्योतिषशास्त्रात रोहिणी (Aldebaran; Alpha Taurii) तारा हेच नक्षत्र मानतात. यालाच या नक्षत्राचा ‘योगतारा’ असेही संबोधले जाते. रोहिणी…
मृगशीर्ष नक्षत्र : मृगशीर्ष हे नक्षत्रचक्रातील पाचवे नक्षत्र आहे. भारतीय नक्षत्रचक्रात मृगशीर्ष हे नक्षत्र मानले जाते, पूर्ण मृग तारकासमूह काही चंद्र-नक्षत्र म्हणून धरला जात नाही, कारण आयनिक वृत्त मृग तारकासमूहापासून तसे…
मूळ नक्षत्र : मूळ नक्षत्र हे नक्षत्रचक्रातील १९ वे नक्षत्र आहे. वृश्चिक राशीतील वृश्चिकाच्या (विंचवाच्या) शेपटातील नांगी म्हणजे मूळ नक्षत्र मानतात. या शेपटातील एकंदर ९ तारे मूळ नक्षत्राचे समजले जातात. मूळ…
मघा नक्षत्र : नक्षत्र चक्रातील मघा हे १० वे नक्षत्र. मघा, पूर्वा फाल्गुनी आणि उत्तरा फाल्गुनी या तीन नक्षत्रांचा सिंह राशीत समावेश होतो. मघा नक्षत्रात एकूण ६ तारे आहेत. कोणी ५…
पूर्वाषाढा नक्षत्र : पूर्वाषाढा हे नक्षत्रचक्रातील २० वे नक्षत्र आहे. आयनिकवृत्ताच्या अंशात्मक विभागणीनुसार धनु राशीत ‘मूळ’ नक्षत्र, पूर्वाषाढा आणि उत्तराषाढाचा काही भाग अशी नक्षत्रे भारतीय पंचांगानुसार मानली जातात. परंतु प्रत्यक्ष…
पूर्वा फाल्गुनी आणि उत्तरा फाल्गुनी नक्षत्रे : पूर्वा फाल्गुनी आणि उत्तरा फाल्गुनी ही नक्षत्रचक्रातील अनुक्रमे ११ आणि १२ क्रमांकावर असणारी नक्षत्रे आहेत. सिंह (Leo Constellation) राशीतील झोस्मा (Zosma; Delta Lionis)…
पुष्य नक्षत्र : नक्षत्र चक्रातील पुष्य हे आठवे नक्षत्र आहे. कर्क राशीत या नक्षत्राचा समावेश होतो. कर्क हा तसा अतिशय अंधुक तारकासमूह आहे. यातील कुठल्याही ताऱ्यांची दृश्यप्रत 4 पेक्षा जास्त नाही.…
पुनर्वसु नक्षत्र : नक्षत्र चक्रातील पुनर्वसु हे सातवे नक्षत्र आहे. आर्द्रा आणि पुनर्वसु या दोन नक्षत्रांचा मिथुन राशीत अंतर्भाव होतो. मिथुन राशीतील दोन ठळक तारे म्हणजे कॅस्टर (कक्ष) आणि पोलक्स (प्लक्ष).…
ज्येष्ठा नक्षत्र : नक्षत्र चक्रातील ज्येष्ठा हे 18 वे नक्षत्र आहे. अनुराधा नक्षत्राच्या खाली वृश्चिक राशीच्या विंचवाच्या धडामध्ये असलेले 3 तारे हे ज्येष्ठा नक्षत्राचे तारे आहेत. हे तीनही तारे एका…
नक्षत्र : सर्वसाधारणपणे आकाशातील ताऱ्यांच्या विविध गटांना, मांडण्यांना नक्षत्र असे म्हणण्याची रूढी होती. परंतु, आकाशातील अशा ८८ मांडण्यांना आता जागतिक स्तरावर ‘तारकासमूह’ (Constellations) म्हणून ओळखले जाते. सूर्याच्या आकाशातील वार्षिक भासमान मार्गावरील,…
कृत्तिका नक्षत्र : नक्षत्र चक्रातील कृत्तिका हे तिसरे नक्षत्र. वृषभ राशीतील कृत्तिका हा साध्या डोळ्यांनी दिसणारा आकाशातील सुंदर असा तारकापुंज आहे. कृत्तिकेचे पाश्चात्य नाव प्लीॲडेझ (Pleiades) असे आहे. त्यांनाच सेव्हन…
दीर्घिका वर्गीकरण : हबल आकृती दीर्घिकांचे मुख्यत्वेकरून तीन प्रकार आहेत. लंबगोलाकृती, सर्पिलाकृती आणि अनियमित आकार असलेल्या. यातल्या पहिल्या दोन प्रकारांचे अजून वर्गीकरण होऊन त्याचे काही उपविभाग पडतात. दीर्घिकांचे आकारानुसार वर्गीकरण…
धनिष्ठा नक्षत्र : नक्षत्रचक्रातील धनिष्ठा हे २३ वे नक्षत्र आहे. धनिष्ठा नक्षत्राचे २ चरण मकर राशीत तर २ चरण कुंभ राशीत समाविष्ट आहेत. धनिष्ठेच्या एका बाजूला शर तारकासमूह म्हणजे (Sagitta…
चित्रा नक्षत्र : कन्या राशीतील चित्रा हा सगळ्यात तेजस्वी तारा आहे, ज्याचे पाश्चात्य नाव ‘स्पायका’ (Spica; Alpha Verginis) असे आहे. ‘स्पायका’चा लॅटिन भाषेतील अर्थ गव्हाची लोंबी, जी कन्या राशीतल्या कन्येने…
आश्लेषा नक्षत्र : आश्लेषा हे नक्षत्र-चक्रातील नववे नक्षत्र आहे. वासुकी म्हणजे हायड्रा (Hydra Constellation) या तारकासमूहात या नक्षत्रातील तारे येतात. कर्क (Cancer Constellation) राशीच्या दक्षिणेला आणि लघुलुब्धकाच्या (Canis Minor Constellation)…