(प्रस्तावना) | विद्याव्यासंगी : स्नेहा खोब्रागडे
माणसाच्या उदयापासून तो प्रगती करीत आहे. ही प्रगती म्हणजेच विज्ञान. मग तो अग्नीचा शोध असो, की वल्कलाचा शोध असो, की गुहेत राहण्याचा. अन्न, वस्त्र आणि निवारा या माणसाच्या मूलभूत गरजा आणि त्याच्या प्राप्तीसाठी व त्यातील सुधारणांसाठी मानवाने अनेक शोध लावले.चाकाचा शोध हा त्यातील एक क्रांतीकारक शोध.चरक आणि सुश्रुताने जगाला आयुर्वेदाची देणगी दिली.तशीच गणितातील शून्याचा शोधही तितकाच क्रांतीकारक मानला जातो. हे शोध भारताच्या नावावर आहेत.ग्रीक लोकांनीसुध्दा पायथागोरस सिद्धांत व गणितात इतर बरेच शोध लावले. मात्र त्यानंतर पाश्चात्य देशांनी विज्ञानात मोठीच आघाडी घेतली.

हे शोध लावणा-या जगातल्या संशोधकांची चरित्रे संक्षेपाने या ज्ञानमंडळाच्या वेबसाइटवर पाहायला मिळणार आहेत.संशोधकांशिवाय हे ज्ञानमंडळ संशोधन करणा-या जगातील विविध संस्थांविषयीही माहिती देणार आहे.हे संशोधक आणि संशोधन करणा-या संस्था या भौतिकी, रसायन, जीवशास्त्र, गणित, भूशास्त्र, मानववंशशास्त्र, अॅलोपॅथी, आयुर्वेद, होमिओपॅथी, अभियांत्रिकी, शेती, पर्यावरण अशा नाना प्रकारच्या विज्ञान विषयातील असणार आहेत.

विज्ञानात रोज नवनवीन विषय निर्माण होत आहेत.मुळात माणसाला नाविन्याची आवड असल्याने कालच्यापेक्षा आज काहीतरी नवीन आणि सुधारीत गोष्ट त्याला हवी असते.हा हव्यासाच त्याला संशोधन करायला भाग पाडतो.अशी संशोधने आता वैयक्तिकस्तरावर लागण्याचा काळ मागे पडला असून संशोधने आता सांघिक स्तरावर होतात अथवा ती संस्थात्मक पातळीवर होतात.

ज्यांना नोबेल पुरस्कार मिळाला,ज्यांना नोबेल समकक्ष असलेले आबेल, फिल्ड्स, जल अथवा तत्सम पुरस्कार मिळाले,ज्यांना आपापल्या देशातील मानाचे पुरस्कार मिळाले आहेत,ज्यांच्या संशोधनामुळे समाजावर परिणाम घडवून आला आहे, ज्यांना आंतरराष्ट्रीय समित्यांवर अथवा मासिकांवर सभासदत्त्व मिळाले आहे,ज्या संस्था सातत्याने संशोधन करीत आहेत, जी मासिके संशोधनपर लेख आणि निबंध छापत आहेत, टाटां-हेन्री फोर्डसारखे जे महत्त्वाचे उद्योगपती आहेत,भाभा-नारळीकर-अब्दुस सलाम यासारख्या ज्या ज्या वैज्ञानिकांनी विज्ञानसंस्था स्थापन केल्या आहेत आणि जे विज्ञान प्रसारक आहेत अशा व्यक्ती आणि संस्थांवर या कोशात नोंदी लिहिल्या आहेत त्यांपैकी काहींनी एक अथवा एकापेक्षा अधिक गोष्टीतील पात्रता संपादन केली आहे.

राधा गोविंद लाहा (Laha, Radha Govind)

राधा गोविंद लाहा

लाहा, राधा गोविंद ( १ ऑक्टोबर, १९३० ते १४ जुलै, १९९९ ) राधा गोविंद लाहा यांचा जन्म कोलकाता येथे ...
रानडे, सुनंदा सुभाष (Ranade, Sunanda Subhash)

रानडे, सुनंदा सुभाष

रानडे, सुनंदा सुभाष (११ जानेवारी, १९४२ –  ) सुनंदा रानडे यांनी आयुर्वेदाची बी.ए.एम.एस. ही पदवी प्राप्त केली. त्यांचे आयुर्वेदाचे शिक्षण ...
रानडे, सुभाष भालचंद्र ( Ranade,Subhash Bhalachandra)

रानडे, सुभाष भालचंद्र

रानडे, सुभाष भालचंद्र  ( २७ जून,१९४० –   ) वैद्य सुभाष रानडे यांचे आयुर्वेदाचे शिक्षण टिळक आयुर्वेद महाविद्यालय पुणे येथे झाले, ...
राफेल एरिझरी (Rafael Irizarry)

राफेल एरिझरी

एरिझरी, राफेल : (१९७१ -) प्युरेतो रिको या देशात जन्मलेले, आणि आता अमेरिकन नागरिक असलेले गणितज्ञ एरिझरी हार्वर्ड येथील टी ...
राम प्रकाश बम्बा ( Ram Prakash Bambah)

राम प्रकाश बम्बा

बम्बा, राम प्रकाश (३० सप्टेंबर १९२५). भारतीय गणितज्ज्ञ. त्यांनी संख्या सिद्धांत (Number Theory) आणि विविक्त भूमिती (Discrete Geometry) या शाखांमध्ये ...
रामकृष्णन, वेंकटरमण (Ramakrishnan, Venkatraman)

रामकृष्णन, वेंकटरमण

रामकृष्णन, वेंकटरमण  (५ एप्रिल १९५२ – ) वेंकटरमण रामकृष्णन् यांचा जन्म भारतातील तामिळनाडू राज्यातील चिदम्बरम् या गावी झाला. त्यांचे आई ...
रामचंद्र दत्तात्रय लेले (R. D. Lele)

रामचंद्र दत्तात्रय लेले

लेले, रामचंद्र दत्तात्रय :  ( १६ जानेवारी १९२८ ) रामचंद्र द. लेले पद्मभूषण पुरस्कार स्वीकारताना. रामचंद्र दत्तात्रय लेले यांचा जन्म ...
रामन, चंद्रशेखर वेंकट (Raman, Chandrasekhara Venkata)

रामन, चंद्रशेखर वेंकट

रामन, चंद्रशेखर वेंकट : ( ७ नोव्हेंबर १८८८ – २१ नोव्हेंबर १९७० ) रामन यांचा जन्म ब्रिटिशांच्या अंमलाखाली असलेल्या मद्रास ...
राल्फ इ. गोमोरी (Ralph E. Gomory)

राल्फ इ. गोमोरी

गोमोरी, राल्फ इ. : (७ मे  १९२९ -) राल्फ गोमोरी यांचा जन्म अमेरिकेत न्यूयॉर्क येथील ब्रूकलिन हाईटस् येथे  झाला. त्यांनी ...
राष्ट्रीय अंटार्क्टिक आणि महासागर संशोधन केंद्र (National Centre for Antarctic and Ocean Research- NCAOR)

राष्ट्रीय अंटार्क्टिक आणि महासागर संशोधन केंद्र

राष्ट्रीय अंटार्क्टिक आणि महासागर संशोधन केंद्र : (स्थापना – १९९८) अंटार्क्टिका अभ्यास केंद्र या नावाने स्थापना झालेल्या केंद्राचे नाव २००५ ...
राष्ट्रीय क्षयरोग संस्था (National Tuberculosis  Institute)

राष्ट्रीय क्षयरोग संस्था

राष्ट्रीय क्षयरोग संस्था (स्थापना –१९५९ ) भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था परिषदेने १९५५ ते ५८ पर्यंत केलेल्या पाहणीनुसार पूर्ण देशभर फुफ्फुसाच्या क्षयाचे ...
राष्ट्रीय जीवविज्ञान केंद्र (National Centre for Biological Sciences )

राष्ट्रीय जीवविज्ञान केंद्र

राष्ट्रीय जीव विज्ञान केंद्र, बेंगळूरू राष्ट्रीय जीवविज्ञान केंद्र : (स्थापना – १९९२) अब्राहम फ्लेक्सनर यांनी प्रिंस्टन (यूएस) येथील इन्स्टिट्यूट ऑफ ॲडव्हान्स ...
राष्ट्रीय तटीय संशोधन केंद्र (National Centre for Coastal Research; NCCR)

राष्ट्रीय तटीय संशोधन केंद्र

(स्थापना : १९९८). भारतीय किनारपट्टी ही वैशिष्ट्यपूर्ण किनारपट्टी (तटीय प्रदेश) म्हणून ओळखली जाते. यांची उत्पादकक्षमता प्रचंड असल्याने ते टिकवून ठेवण्यासाठी ...
राष्ट्रीय पृथ्वी विज्ञान अध्ययन केंद्र (National Centre for Earth Science Studies; NCESS)

राष्ट्रीय पृथ्वी विज्ञान अध्ययन केंद्र

(स्थापना : १ जानेवारी २०१४). भूप्रदेश, समुद्र व वातावरण यांचा समन्वय व समस्यांचा अभ्यास हे राष्ट्रीय पृथ्वी विज्ञान अध्ययन केंद्राचे ...
राष्ट्रीय पेशी विज्ञान संस्था (एन.सी.सी.एस) (NCCS- National Centre for Cell Science)

राष्ट्रीय पेशी विज्ञान संस्था

राष्ट्रीय पेशी विज्ञान संस्था (एन.सी.सी.एस):  (स्थापना: सन १९६८) केंद्र शासनाच्या जैवतंत्रज्ञान विभागाच्या मार्गदर्शनाखाली राष्ट्रीय पेशी विज्ञान संस्थेचा प्रारंभ झाला. या ...
राष्ट्रीय प्रतिरक्षाविज्ञान संस्था (National Institute of Immunology - NII)

राष्ट्रीय प्रतिरक्षाविज्ञान संस्था

राष्ट्रीय प्रतिरक्षाविज्ञान संस्था : ( स्थापना – २७ जुलै, १९८१ ) राष्ट्रीय प्रतिरक्षा विज्ञान संस्थेची इमारत एकोणीसशे ऐंशीच्या दशकात शरीरातील ...
राष्ट्रीय भात संशोधन संस्था, कटक (National Rice research Institute)

राष्ट्रीय भात संशोधन संस्था, कटक

राष्ट्रीय भात संशोधन संस्था, कटक (स्थापना : २३ एप्रिल १९४६) १९४२ साली त्यावेळच्या बंगाल प्रांतात भाताच्या पानावर कॉक्लिओबोलस मियाबिनस कवकामुळे ...
राष्ट्रीय भूकंपशास्त्र केंद्र (National Centre for Seismology; NCS)

राष्ट्रीय भूकंपशास्त्र केंद्र

(स्थापना : ऑगस्ट २०१४). भारत सरकारच्या पृथ्वी विज्ञान मंत्रालयाच्या अखत्यारीत असलेले राष्ट्रीय भूकंपशास्त्र केंद्र हे देशातील भूकंपांवर लक्ष ठेवणारी शासनाची ...
राष्ट्रीय मध्यम कालावधी हवामान पूर्वानुमान केंद्र (National Centre for Medium Range Weather Forecasting; NCMRWF)

राष्ट्रीय मध्यम कालावधी हवामान पूर्वानुमान केंद्र

(स्थापना : १९८८). पृथ्वी विज्ञान मंत्रालयाच्या अखत्यारीत असलेले राष्ट्रीय मध्यम कालावधी हवामान पूर्वानुमान केंद्र आहे. हे केंद्र हवामानाच्या पूर्वानुमानासाठी लागणारी ...
राष्ट्रीय महासागर तंत्रज्ञान संस्था (National Institute of Ocean Technology; NIOT)

राष्ट्रीय महासागर तंत्रज्ञान संस्था

(स्थापना : नोव्हेंबर १९९३). चेन्नई येथे स्थापन झालेली राष्ट्रीय महासागर तंत्रज्ञान संस्था ही भारत सरकारच्या महासागर विकास विभागाच्या अखत्यारीत होती ...