हंसासन (Hansasana)
एक आसनप्रकार. हे आसन करताना शरीराचा आकृतीबंध हंस पक्षाप्रमाणे दिसतो, म्हणून या आसनाला हंसासन असे म्हणतात. कृती : आसनपूर्व स्थितीसाठी जमिनीवरील बैठकीवर (सतरंजीवर) दोन्ही पायांमध्ये अंतर ठेवून बसावे. दोन्ही हात…
एक आसनप्रकार. हे आसन करताना शरीराचा आकृतीबंध हंस पक्षाप्रमाणे दिसतो, म्हणून या आसनाला हंसासन असे म्हणतात. कृती : आसनपूर्व स्थितीसाठी जमिनीवरील बैठकीवर (सतरंजीवर) दोन्ही पायांमध्ये अंतर ठेवून बसावे. दोन्ही हात…
भारताच्या हरयाणा राज्यातील याच नावाच्या जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण आणि भूतपूर्व जींद संस्थानची राजधानी. हरयाणातील हे सर्वांत मोठ्या व प्राचीन शहरांपैकी एक आहे. लोकसंख्या १,६७,५९२ (२०११). हे दिल्लीच्या वायव्येस ११० किमी.,…
नर्मदा नदीवर बांधण्यात आलेल्या मोठ्या धरणाविरोधातील शक्तीशाली जनआंदोलन. भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर १९७० व १९८० च्या दशकांत अन्याय, अत्याचार, शोषण, पर्यावरण संरक्षण, नैसर्गिक संसाधने व नागरी हक्क असे अनेकविध मुद्दे घेऊन…
एक आसनप्रकार. ताडाचे झाड त्याच्या उंचीकरीता प्रसिद्ध आहे. या आसनात शरीराची अंतिम स्थिती ही ताडाच्या झाडाप्रमाणे उंच भासते, म्हणूनच या आसनाला ‘ताडासन’ असे नाव आहे. कृती : आसनपूर्व स्थितीसाठी दोन्ही…
पंत, पूरण चंद्र : (१४ जुलै १९३७–२२ नोव्हेंबर २००६). विख्यात भारतीय पुरातत्त्वज्ञ. त्यांचा जन्म उत्तराखंडमधील नैनिताल जिल्ह्यातील काशीपूर या गावात झाला. त्यांचे वडील इंग्रजीचे शिक्षक होते. शालेय शिक्षण गावातच पूर्ण…
शर्मा, गोवर्धन राय : (१३ ऑगस्ट १९१९–११ नोव्हेंबर १९८६). विख्यात भारतीय पुरातत्त्वज्ञ आणि इतिहासकार. त्यांचा जन्म उत्तर प्रदेशातील गाजीपूर जिल्ह्यातील एका ग्रामीण कुटुंबात झाला. गावातील शाळेत प्राथमिक शिक्षण घेतल्यानंतर ते…
थिबा राजे : (१ जानेवारी १८५९–१९ डिसेंबर १९१६ ). म्यानमारच्या (पूर्वीचा ब्रह्मदेश) कॉनबाँग वंशातील शेवटचे राजे. मिंडान राजांचे (कार. १८५३-७८) हे कनिष्ठ पुत्र. त्यांचा जन्म मंडाले येथे झाला. थिबांनी बौद्ध…
चाफेकर बंधू : प्रसिद्ध भारतीय क्रांतिकारक. दामोदरपंत, बाळकृष्ण आणि वासुदेव अशी त्यांची नावे. त्यांच्या वडिलांचे नाव हरिपंत चाफेकर. ते कीर्तनकार होते. दामोदरपंत हे जेष्ठ पुत्र. त्यांचा जन्म २५ जून १८६९…
नारायणसिंह : (१७९५–१० डिसेंबर १८५७). छत्तीसगडमधील प्रसिद्ध स्वातंत्र्यसेनानी व क्रांतिकारक. त्यांचा जन्म छत्तीसगडमधील सोनाखानमध्ये आदिवासी भागात झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव रामराय होते. ते सोनाखानचे मोठे जमीनदार होते. त्यांनी इंग्रजांविरोधात १८१८…
कृत्तिका नक्षत्र : नक्षत्र चक्रातील कृत्तिका हे तिसरे नक्षत्र. वृषभ राशीतील कृत्तिका हा साध्या डोळ्यांनी दिसणारा आकाशातील सुंदर असा तारकापुंज आहे. कृत्तिकेचे पाश्चात्य नाव प्लीॲडेझ (Pleiades) असे आहे. त्यांनाच सेव्हन…
उन्नतांश : उन्नतांश ( उन्नत+अंश = वरच्या दिशेने स्थानाची कोनात्मक उंची दर्शविणे). उन्नतांश हा क्षितिज किंवा स्थानिक सहनिर्देशक पद्धतीतील एक सहनिर्देशक आहे. दुसरा सहनिर्देशक दिगंश हा आहे. दिलेल्या आकृतीत (X)…
डवरी बाबुराव गुरुजी : (१८९९-१९९९). महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध कीर्तनकार आणि मृदंगवादक. बाबुराव डवरी गुरुजी निनगुर (नेकनुर). बंकटस्वामी महाराज यांचा सांगीतिक वारसा घेऊन महाराष्ट्र व महाराष्ट्राबाहेरही त्यांनी कीर्तनाचा आणि मृदंगवादनाचा प्रसार व…
सातारकर, रोशनबाई : (१९४१ - २१ सप्टेंबर २००५). महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध लावणी सम्राज्ञी. त्यांचा जन्म भोर संस्थान पासून ४० किलोमीटर अंतरावर असलेल्या रामबाग येथे एका शेतात झाला. रोशनबाईंना घरात सारे आत्या…
योगाभ्यास आणि त्याचे फायदे याबाबत जनजागृती करण्यासाठी संपूर्ण जगभरात दरवर्षी २१ जून रोजी ‘जागतिक योग दिन’ साजरा केला जातो. मानवी जीवनात योगाचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे. योगाभ्यासामुळे मानवी जीवनात शारीरिक, मानसिक…
बाबामहाराज सातारकर : (५ फेब्रुवारी १९३६). महाराष्ट्रातील वारकरी कीर्तनकार. ह. भ. प. बाबामहाराज सातारकर हे महाराष्ट्रातील ज्येष्ठ वारकरी कीर्तनकार, प्रवचनकार म्हणून प्रसिद्ध आहेत. त्यांचे पूर्ण नाव नीळकंठ ज्ञानेश्वर गोरे असे…