मराठी विश्वकोश

बायबलची मौखिक आणि लेखी परंपरा (The Bible)

बायबल या ख्रिस्ती धर्मग्रंथाचा उदय यहुदी (ज्यू) समाजात आणि यहुदी संस्कृतीत झालेला आहे. द जेरूसालेम बायबल या आवृत्तीनुसार (पृ. २०५५) इ. स. पू. ३१०० ते २१०० या कालखंडात अब्राहमचे पूर्वज…

लिंग अर्थशास्त्र (Gender Economics)

लिंग अभ्यास हा अर्थव्यवस्थेच्या विकासातील एक अत्यंत महत्त्वाचा भाग आहे. सामाजिक नियम आणि सामाजिक संरचना हे स्त्री व पुरुषांच्या जीवनावर, त्यांना उपलब्ध होणाऱ्या संधींवर वेगवेगळा परिणाम करताना दिसतात आणि त्याद्वारे…

अष्टवक्रासन (Astavakrasana)

एक आसनप्रकार. अष्टवक्रासन म्हणजेच आठ कोन असणारे किंवा आठ जागेत शरीराला वाकवणारे आसन. हे आसन अष्टवक्र नावाच्या महर्षींना समर्पित आहे. कृती : आसनपूर्व स्थितीसाठी दोन्ही पायांमध्ये अंतर ठेवून दोन्ही हात…

बायबल (Bible)

ज्यू आणि ख्रिस्ती धर्मीयांचा पवित्र धर्मग्रंथ. बायबलला ‘देवशब्द’ असेही म्हटले जाते (देवशब्द–ईश्वरी प्रेरणा व देवशब्दाची जडणघडण). बायबल हा शब्द मूळ ग्रीक भाषेतून इंग्रजीत आला. ‘ता बिब्लिया’ (Ta Biblia) ह्या ग्रीक…

मॅक्झिम कोन्त्सेविच (Maxim Kontsevich)

कोन्त्सेविच, मॅक्झिम : (२५ ऑगस्ट १९६४ - ) मॅक्झिम कोन्त्सेविच यांचा जन्म रशियातील खिमकी शहरात झाला. माध्यमिक शाळेपासूनच त्यांना गणित आणि भौतिकशास्त्र या विषयांचे आकर्षण निर्माण झाले. रशियातील ऑल युनिअन…

हरगोबिंद खोराना (Har Gobind Khorana)

खोराना, हरगोबिंद : (९ जानेवारी, १९२२ - ९ नोव्हेंबर २०११) हरगोबिंद खोराना यांचा जन्म ब्रिटिश भारतात मुलतान-पंजाबमधील रायपूर (सध्या पाकिस्तान) झाला. झाडाखाली भरणाऱ्या शाळेत त्यांनी चार वर्षे शिक्षण घेतले. त्यानंतर…

व्याघ्रासन (Vyaghrasana)

एक आसनप्रकार. व्याघ्र म्हणजेच वाघ. वाघाने शरीराला ताण दिल्यावर जशी शरीराची स्थिती दिसते तशीच या आसनातही दिसते, म्हणून या आसनाला व्याघ्रासन असे म्हणतात. कृती : प्रथम जमिनीवरील आसनावर दोन्ही पायांमध्ये…

ख्रिस्ती धर्म, भारतातील (Christanity in India)

‘जगाच्या अंतापर्यंत जा आणि संपूर्ण सृष्टीला माझा संदेश द्या’ (बायबल, मार्क १६:१५) येशू ख्रिस्ताने दिलेली ही आज्ञा त्याच्या बारा प्रेषितांनी शिरसावंद्य मानली. त्याचे दोन प्रेषित–थॉमस व बार्थोलोमिओ (बार्थोलोम्यू)–हे भारताकडे निघाले.…

लक्ष्मण बाळू रायमाने (Laxman Balu Raymane)

रायमाने, ल. बा. : (२४ जानेवारी १९३६). मराठी व कानडी साहित्याचे गाढे अभ्यासक, लेखक आणि समीक्षक अशी त्यांची ओळख आहे. दलित साहित्य, शरण साहित्य इत्यादींचे भाष्यकार म्हणूनही ते ओळखले जातात.…

नवकेन्सीय अर्थशास्त्र (Neo-Keynesian Economics)

समष्टीय अथवा समग्रलक्ष्यी अर्थशास्त्रातील एक सैद्धांतिक प्रवाह. इ. स. १९३६ मध्ये जॉन मेनार्ड केन्स यांनी भांडवलशाही अर्थव्यवस्थेच्या समष्टीय यंत्रणेबाबत मूलभूत सैद्धांतिक मांडणी केली, ज्यास ‘केन्सीय क्रांती’ असे संबोधले जाते. ‘नवअभिजात…

ग्रामीण आरोग्य सेवा : पर्यवेक्षक भूमिका (Rural Health Services : Supervisor Role)

प्रस्तावना : भारतातील “ग्रामीण आरोग्य मिशन” या कार्यक्रमांतर्गत ग्रामीण आरोग्य परिचर्या देण्यासाठी आरोग्य सेवेमध्ये पर्यवेक्षकांची नेमणूक केली जाते. यात स्त्री पर्यवेक्षक (Female health supervisor / Female Health Assistant) आणि पुरुष…

प्रेषितांचा विश्वासांगिकार व श्रद्धा प्रकटन (Apostle Creed)

एक कॅथलिक प्रार्थना. ‘क्रेडो’ (Credo) ह्या लॅटिन भाषेतील शब्दाचा अर्थ ‘मी श्रद्धा ठेवतो’ असा होतो. या लॅटिन शब्दावरून 'मतांगिकार' (क्रीड), म्हणजे ख्रिस्ताचा अनुयायी नक्की कशावर विश्वास ठेवतो त्या कलमान्वये तयार…

रौप्य/रजत भस्म (Raupya/Rajat Bhasma)

रौप्य भस्म हे आयुर्वेदात वापरले जाणारे महत्त्वाचे औषध आहे. चांदीला संस्कृतमध्ये रौप्य, रजत, रूप्यक, तारा, पांढरा, वसुत्तम, रुप्य, चंद्रहास तर इंग्रजीमध्ये सिल्व्हर (Silver) असे म्हणतात. दागदागिने, शिल्पे, भांडी इत्यादींसाठी पूर्वापार…

बहुभुजाकृती (Polygon)

[latexpage] मर्यादित सरळ रेषाखंडांपासून बनलेली (अनेक ‘भुजा’ असलेली) बंद द्विमितीय, भूमितीय आकृती म्हणजे बहुभुजाकृती. भुजांची संख्या दर्शवण्यासाठी बहुभुजाकृतीचे नाव ‘संख्या’भुज असे लिहितात. उदा., सात भुजा असलेल्या बहुभुजाकृतीला ‘सप्त’भुज किंवा ‘सप्त’कोन…

संत ऑगस्टीन (St. Augustine)

ऑगस्टीन, संत : (१३ नोव्हेंबर ३५४—२८ ऑगस्ट ४३०). एक ख्रिस्ती संत. ‘हिप्पोचा ऑगस्टीन’ ह्याचा जन्म उत्तर आफ्रिकेमध्ये सध्याच्या अल्जेरिया प्रांतातील तागॅस्ती (थागास्ते) येथे झाला. हा लहानसा गाव रोमन साम्राज्याची उत्तर…