पेंढारकर, भालजी : (३ मे १८९८ – २६ नोव्हेंबर १९९४). भारतीय चित्रपटसृष्टीचा पाया घालणाऱ्या चित्रकर्मींमधले अग्रणी चित्रपट दिग्दर्शक, निर्माते, पटकथालेखक, संवादलेखक आणि गीतकार. भालजींचा जन्म कोल्हापूर संस्थानचे तत्कालीन सहायक शल्यचिकित्सक…
प्रस्तावना : व्यक्तीच्या आरोग्य या संकल्पनेमध्ये आरोग्यासोबतच मानसिक आरोग्याचाही समावेश होतो. तणावपूर्ण, स्पर्धात्मक व जलद जीवनशैली मधील प्राप्त परीस्थितीस आनंदाने, शांतपणे व तत्परतेने सामना करण्यासाठी शारीरिक आरोग्यासोबत मानसिक आरोग्य निरोगी…
प्रारंभिक शुद्धीकरणानंतर प्राथमिक निवळण टाकीमध्ये सांडपाण्यामधील गाळाच्या रूपाने खाली बसणारे सेंद्रिय आणि वालुकाकुंडामध्ये न बसलेले निरींद्रिय पदार्थ अलग होतात. ह्या गाळामध्ये पाण्याचे प्रमाण मोठे असते, शिवाय त्यामध्ये जीवाणू, विषाणू आणि…
रमावल्लभदास : मराठी कवी आणि टीकाग्रंथकार. त्यांच्या जन्ममृत्युसनांबद्दल ऐकमत्य नाही. पांगारकरांच्या मते त्यांचा काळ १५८८ ते १६४८ (शके १५१० ते १५७०), तर सांप्रदायिक मतानुसार तो १६०९ ते १६६८ (शके १५३१…
मध्वमुनि : (१६८९-१७३१). मराठी कवी. ते नासिकचे होते. मध्वमुनी हे नीराकाठच्या कळबोळी गावाचे रहिवासी होते, असे कविकाव्यसूचिकार चांदोरकर ह्यांचे मत आहे. मध्वमुनीच्या मूळ नावाबद्दलही अभ्यासकांत मतभेद दिसतात. ते त्र्यंबक असल्याचे…
नाट्यछटा : मराठीमधील एक गद्य लघुवाङ्‍मयप्रकार. सुरुवात १९११ पासून. दिवाकर (१८८९–१९३१) यांच्याकडे याच्या जनकत्वाचा मान जातो. दिवाकरांनी आपली पहिली नाट्यछटा १८ सप्टेंबर १९११ रोजी लिहिली आणि या व यापुढील दोन वर्षांत…
खन्ना, विनोद : (६ ऑक्टोबर १९४६ – २७ एप्रिल २०१७). हिंदी चित्रपटसृष्टीतील प्रसिद्ध अभिनेते. त्यांचा जन्म पेशावर (पाकिस्तान) येथे झाला. भारताची फाळणी झाल्यानंतर त्यांचे कुटुंब मुंबईमध्ये आले. त्यांच्या वडिलांचे नाव…
क्रिस्तपुराण : इंग्रज धर्मोपदेशक फादर स्टीफन्स (टॉमस स्टीव्हन्स) ह्याचा ख्रिस्ती पुराणग्रंथ. १६१६ मध्ये तो प्रथम प्रसिद्ध झाला. त्यानंतर १६४९ आणि १६५४ मध्ये ह्या ग्रंथाच्या आणखी आवृत्त्या निघाल्या. त्याची मूळ मुद्रित प्रत…
निसर्गातील खनिजे, प्राणिज, वनस्पतिज इत्यादी पदार्थांची वेगवेगळ्या प्रक्रियांनी केलेली एक प्रकारची सेंद्रिय राख म्हणजे भस्मे होय. उदा., सुवर्ण भस्म, लोह भस्म, अभ्रक भस्म इत्यादी. आयुर्वेदामध्ये भस्म ही अतिशय विशेष कल्प…
प्रस्तावना : रुग्णालयातील परिचर्या व्यवस्थापनात रुग्ण सेवा देण्यासाठी विविध प्रक्रियांचा समावेश केला जातो. रुग्ण सेवा ही रुग्णाला कोणत्या प्रकारचा आजार आहे व त्याच्या गरजा काय आहेत यावर अवलंबून असते. त्याकरिता…
कॅरी, विल्यम : (१७ ऑगस्ट १७६१—९ जून १८३४). अर्वाचीन बंगाली व मराठी गद्यलेखनाचा पाया घालणारा पहिला इंग्रज पंडित, ख्रिस्ती धर्मप्रचारक, कोशकार, व्याकरणकार व भाषांतरकार. जन्म इंग्लंडमधील पाेलेर्सपरी येथे. प्रतिकूल परिस्थितीमुळे…
विद्युत ऊर्जा दर ठरविण्याची प्रति एकक पद्धती म्हणजे टॅरिफ होय. टॅरिफ म्हणजे प्रति एकक वीज ऊर्जा वापरावर मोजावी लागणारी किंमत होय. (रुपये प्रति युनिट जसे रु. किलोवॅटतास kWh किंवा रु./…
देशाचा आर्थिक विकास व तंत्रज्ञानाची प्रगती होण्यासाठी विद्युत शक्तीचा अखंड पुरवठा ही महत्त्वाची गरज आहे. विविध क्षेत्रातील औद्योगिक कारखाने, शेतीसाठी सिंचन, व्यावसायिक व घरगुती सुविधा या सर्व ठिकाणी विद्युत ऊर्जेची…
बंदोपाध्याय, राखालदास : (१२ एप्रिल १८८५ – ३० मे १९३०). बंगालमधील प्रख्यात पुरातत्त्ववेत्ते, इतिहासकार व ऐतिहासिक विषयांवर कादंबरीलेखन करणारे साहित्यिक. मुर्शिदाबाद जिल्ह्यातील बेऱ्हमपूर येथे जन्म व प्राथमिक शिक्षण. कलकत्त्याच्या प्रेसिडेन्सी…
बंदोपाध्याय, शरद्विंदु : (३० मार्च १८९९–२२ सप्टेंबर १९७०). आधुनिक बंगाली कवी, रहस्यकथालेखक व पटकथाकार. बिहारमधील जौनपूर येथे जन्म. मोंघीर या जिल्ह्याच्या ठिकाणी प्राथमिक शिक्षणास प्रारंभ. कलकत्त्याच्या विद्यासागर कॉलेजमधून बी. ए.…