विषतंत्राला आयुर्वेदीय परिभाषेत ‘अगदतंत्र’ असे म्हटले आहे. अगद म्हणजे ‘विषनाशन’ होय. अशाप्रकारे विष आणि त्यांची औषधे इत्यादींचे अभ्यास करणारे शास्त्र म्हणजे अगदतंत्र होय. विषबाधा होण्याने तसेच विषारी प्राण्यांच्या दंशानेही व्यक्तीस…
आधुनिक तत्त्वज्ञानाला, विचारसरणीला, मूल्यांना नाकारणे हे विसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धात मान्यता पावलेल्या आधुनिकोत्तरवादाचे प्रमुख वैशिष्ट्य आहे. आधुनिक काळी बुद्धीला, तर्काला, विज्ञानाला, तंत्रज्ञानाला दिले गेलेले महत्त्व आधुनिकोत्तरवादास मान्य नाही. ज्ञानशास्त्रीय अधिष्ठानवादास त्यांचा…
आयुर्वेदामध्ये विविध धातू, उपधातू, प्राण्यांची शिंगे, समुद्रातील कवचवर्गीय पदार्थ इत्यादींना औषध म्हणून वापरताना त्यांची भस्म करून वापरायला सांगितली आहेत. सोने, चांदी, लोखंड, अभ्रक, शंख, शिंपले इत्यादी पदार्थ तत्काळ औषध म्हणून…
जोशी, नरहर (बाबूराव) विष्णु : (३१ डिसेंबर १९०८ - ११ नोव्हेंबर १९८४) महाराष्ट्रातील एक संगीतज्ञ व प्रसिद्ध विधिज्ञ. त्यांचा जन्म कोल्हापुरात विष्णुपंत व लक्ष्मीबाई या दांपत्यापोटी झाला. त्यांचे वडील व्यवसायाने…
गर्भधारणा झाल्यापासून अर्भकाची नैसर्गिक वाढ वेगवान व अतिशय चपखलपणे होते. निरोगी मूल जन्मल्यानंतरही शरीर रचना आणि कार्य अचूकपणे होत असते. अपवादानेच जन्मजात (Congenital) विकृती आढळतात. काही जन्मताच लक्षात येतात, तर…
जसहरचरिउ: कवी पुष्पदंत (इ. स. चे दहावे शतक) ह्याने लिहिलेले अपभ्रंश भाषेतील लौकिक चरितकाव्य. त्याचे एकूण चार संधी किंवा विभाग आहेत. त्यात आलेली कथा अशी : यौधेय देशाच्या मारिदत्तनाम राजाला…
लांग, फ्रिट्झ : (५ डिसेंबर १८९० – २ ऑगस्ट १९७६). प्रसिद्ध जर्मन-अमेरिकन चित्रपट दिग्दर्शक. त्याचे पूर्ण नाव फ्रिड्रिख क्रिस्तीआन आंतोन फ्रिट्झ लांग (Friedrich Christian Anton Fritz Lang) होय. त्याचा जन्म…
एमस : (इ.स.पू. आठवे शतक). एक ज्यू प्रेषित. जुन्या करारातील ‘बुक ऑफ एमस’ प्रसिद्ध आहे. दक्षिण पॅलेस्टाइनमधील टीकोआचे ते मेंढपाळ. भ्रष्टाचार व पाप वाढल्यामुळे तत्कालीन ज्यू राज्य लवकरच नष्ट होणार,…
धातूंचे गुणधर्म निरनिराळ्या प्रकारचे असतात म्हणून त्यांचे वेगवेगळे वर्ग केलेले आहेत. यांत्रिक, रासायनिक, विद्युत् चुंबकीय असे त्यांतील प्रमुख प्रकार आहेत. अतिउच्च आणि अतिनीच तापमानातील गुणधर्म असेही एक निराळ्या प्रकारचे वर्गीकरण…
‘उत्पत्ती’ या बायबलमधील पहिल्या पुस्तकात सृष्टीच्या उत्पत्तीचे वर्णन आलेले आहे. ईश्वराने प्रथम मातीचा एक मनुष्य घडवून त्याच्या कुडीत प्राण ओतला (उत्पत्ती २.७). ह्या आद्य पुरुषाचे नाव ‘आदाम’ होय. हिब्रू भाषेत…
देवधर, बाळकृष्ण रामचंद्र : (११ सप्टेंबर १९०१ – १० मार्च १९९०). प्रसिद्ध भारतीय संगीतज्ञ, संगीत शिक्षक व शास्त्रीय गायक आणि आवाज जोपासनशास्त्राचे एक अग्रगण्य अभ्यासक. त्यांचा जन्म मध्यमवर्गीय कुटुंबात मिरज…
लघु सत्यता कोष्टक पद्धती ही एक निर्णय पद्धती (Decision Procedure) आहे. एखादा विधानाकार (Statement-form) सर्वतः सत्य, सर्वतः असत्य वा यादृच्छिक (नैमित्तिक तथा सत्यासत्य) आहे हे ठरविण्यासाठी, तसेच एखादा युक्तिवाद वैध…
ड्यूई, जॉन : (२० ऑक्टोबर १८५९—१ जून १९५२). प्रसिद्ध अमेरिकन तत्त्वज्ञ व शिक्षणशास्त्रज्ञ. त्यांचा जन्म बर्लिंग्टन येथे झाला. शिक्षण पुरे होताच १८८८ साली मिनेसोटा विद्यापीठात ते तत्त्वज्ञानाचे प्राध्यापक झाले. १८८९…
हेडीन, स्व्हेन आँडर्स (Hedin, Sven Anders) : (१९ फेब्रुवारी १८६५ – २६ नोव्हेंबर १९५२). स्वीडिश समन्वेषक आणि भूगोलज्ञ. तसेच प्रदेश नकाशाकार, छायाचित्रकार, प्रवासवर्णनलेखक व प्रकाशक म्हणूनही त्यांचे कार्य महत्त्वाचे आहे. त्यांचा…
वस्तू, सेवा आणि उत्पादन या घटकांच्या आयात व निर्यात यांवर असलेले निर्बंध म्हणजे बंदिस्त अर्थव्यवस्था होय. बंदिस्त अर्थव्यवस्था ही आंतरराष्ट्रीय व देशांतर्गत या दोनही स्वरूपाची असू शकते. आंतरराष्ट्रीय बंदिस्त अर्थव्यवस्थेमध्ये…