लोपप्राय भाषा : ज्या भाषांना नजीकच्या भविष्यात लुप्त होण्याचा धोका असतो त्या लोपप्राय भाषा होत.भाषाशास्त्रज्ञ मायकल क्रॉस ह्यांच्या मते ज्या भाषा मातृभाषारूपात आत्मसात करणारा समाज ह्या शतकाच्या अखेरपर्यंत अस्तित्वात असेल…
भाषा पुनरुज्जीवन : भाषा पुनरुज्जीवन ह्या प्रक्रियेची व्याख्या लोपप्राय किंवा सुप्त/ निष्क्रिय भाषेची संभाषक-संख्या वाढवणे व तिच्या वापराची क्षेत्रे विस्तृत करणे अशी करता येईल. भाषा जतनाचा (language maintenance) हेतू हा…
पुरुलिया छाऊ : भारतातील विविध लोकनृत्यापैकी एक लोकनृत्य. प्रामुख्याने भारतातील बंगाल, बिहार आणि ओडिशा या राज्यात प्रसिद्ध. छाऊ नृत्याचे आरंभ क्षेत्र प्रामुख्याने पश्चिम बंगालमधील नैऋत्येकडील क्षेत्र, बिहार मधील दक्षिणेकडील क्षेत्र…
आपल्याला घटनांचा अनुभव येतो, तेव्हा कित्येक घटना इतर काही घटनांच्या पूर्वी किंवा नंतर घडलेल्या असतात, असाही अनुभव येतो. उदा., एखादी संबंध तान आपण ऐकतो, तेव्हा तिच्यातील काही सूर आपण अगोदर…
चाळणे (Screening) : सांडपाणी शुद्धीकरण प्रक्रियेमधील ही पहिली प्रक्रिया असून तिच्यामुळे शुद्धीकरण केंद्रामधील पाईपा, झडपा, पंप इत्यादींना तरंगत येणाऱ्या मोठ्या आकारच्या (उदा. लाकडाचे तुकडे, चिंध्या, फांद्या, पाने, मेलेले प्राणी इ.)…
वेंगी चालुक्य घराणे ही मूळच्या बदामी चालुक्य राजवंशाची (सहावे ते आठवे शतक) शाखा. चालुक्य नृपती दुसरा पुलकेशी (इ. स.६१०–६४२) याचा भाऊ कुब्ज विष्णूवर्धन हा (इ. स. ६१६– ६३३) हा शाखेचा संस्थापक. वेंगी…
फिच, राल्फ : (१५५० – १६११). भारतात आलेला पहिला इंग्लिश प्रवासी. त्याचा जन्म इंग्लंडमध्ये झाला. त्याच्या पूर्वायुष्याबद्दल फारशी माहिती उपलब्ध नाही. इ. स. १५८० पर्यंत पोर्तुगीजांनी भारताकडे येणारे समुद्री मार्ग…
रत्नागिरी जिल्ह्यातील संगमेश्वर तालुक्यामधील किल्ला. तो शृंगारपुर या गावाजवळ ५४० मी. उंचीवर आहे. किल्ल्याकडे येणाऱ्या दोन्ही वाटा सह्याद्रीची मुख्य रांग व किल्ला यांमधील खिंडीत एकत्र येतात. खिंडीतून पुढे एका शिडीवरून…
रत्नागिरी जिल्ह्यातील संगमेश्वर तालुक्यातील किल्ला. देवरुख गावातून बेलारी फाटा मार्गे निरगुडवाडीच्या पुढे गडाच्या मेटापर्यंत गाडी रस्ता झालेला आहे. तेथून पुढे पायवाटेने किल्ला उजवीकडे ठेवत वळसा घालता येतो. उजव्या बाजूला वर…
भांड पाथर : जम्मू कश्मीरमधील पारंपरिक लोकनाट्य. १५ व्या शतकामध्ये सुलतान जैनुल आबिदीन याच्या काळात जम्मू कश्मीरमध्ये नाटक आणि नाट्यकार यांना विशेष महत्त्व होते. दरबारामध्ये त्यांचे मंच प्रदर्शन केले जात.…
नागपूरकर जानोजी भोसले (कार. १७५५–७२) यांचे राजकीय सल्लागार. पेशवाईतील साडेतीन शहाण्यांपैकी एक पूर्ण शहाणे म्हणून प्रसिद्ध. दिवाकर पुरुषोत्तम किंवा दिवाकरपंत म्हणूनही परिचित. नाना फडणीस यांचे पुणे दरबारात जे स्थान होते,…
अंकिया नाट : अंकिया नाट आसाम राज्यातील पारंपरिक लोकनाट्य आहे. या लोकनाट्यात भाओना या नाट्य अंगाचे सादरीकरण केले जाते. भाओनाचा मुख्य अर्थ आहे भाओलोआ, म्हणजे अभिनयाद्वारे भाव-भावना प्रकट करणे. आसाम…
रत्नागिरी जिल्ह्यातील गुहागर तालुक्यामधील एक किल्ला. तो वसिष्ठी नदीच्या दक्षिण तीरावरील भूशिरावर वसलेला असून दोन भागांत विभागलेला आहे. खाडीजवळील पडकोट व भूशिरावरील बालेकिल्ला. अंजनवेल गावातून सड्यावर गेल्यावर उत्तरेकडे समुद्राच्या भूशिरावर…
माच : मध्यप्रदेशातील माळवा आणि त्याच्या आसपास क्षेत्रांतील अत्यंत लोकप्रिय लोकनाट्यशैली. राजस्थानमधील ख्याल शैली आणि उत्तर प्रदेशातील नौटंकी याच्याशी हिचे साधर्म्य आहे. या लोकनाट्यशैलीची वेगळी छाप आणि ओळख त्यामध्ये सादर…
रत्नागिरी जिल्ह्यातील गुहागर तालुक्यातील किल्ला. हा गुढे गावाजवळ वसलेला असून कुटगिरी नदीवरील पुलापासून पुढे ५० मी. अंतरावर कासारदुर्ग किल्ल्याचा खंदक लागतो. किल्ल्याच्या परिसरात चार ते पाच किमी. परिघामध्ये विरळ वस्ती…