वारे, श्रीधरशास्त्री : (१६ सप्टेंबर १९०३ - २४ऑगस्ट १९६४). महाराष्ट्रातील थोर संस्कृत अभ्यासक आणि लेखक. त्यांचा जन्म महाराष्ट्रातील नासिकमध्ये झाला. वैदिकतिलक अण्णाशास्त्री वारे हे त्यांचे पिता आणि राधाबाई या माता…
हेइके मोनोगातारी : प्रसिद्ध जपानी युद्धकथा. याच्या लेखकाच्या नावाबद्दल काही माहिती उपलब्ध नाही. इ. स. १३३० मध्ये त्सुरेझुरेगुसाचे लेखन करणार्‍या योशिदा केनकोच्या मते शिनानो प्रांताच्या पूर्व राज्यपाल युकिनागा ह्याने ही…
कामाकुरा कालखंड : (इ.स.११८५-१३३३). जपानी साहित्याचा कालखंड. हा सामुराइ योद्ध्यांचा कालखंड म्हणून ओळखला जातो. हेइआन कालखंडामधील साहित्यावर राजदरबार आणि सम्राटांचा ठसा होता. कामाकुरा कालखंडामध्ये राजदरबार आणि सम्राट राजधानी क्योतोमध्ये असले…
चतुर्मुख : अपभ्रंश भाषेत रचना करणारा महाकवी. इ. स. ६०० ते ८०० पर्यंत केव्हा तरी तो होऊन गेला असावा. ह्याने रामकथेवरील पउम -चरिउ तसेच हरिवंश आणि पंचमीचरित अशी तीन महाकाव्ये…
मणिपूर पीपल्स पार्टी : १९६८-६९ मध्ये मणिपूरच्या स्वायत्ततेचा प्रश्न मणिपूर प्रदेश काँग्रेसपुढे गंभीर स्वरूप धारण करून उभा राहिला होता. काँग्रेस अंतर्गत एक गट मणिपूरच्या संपूर्ण अंतर्गत स्वतंत्रतेचा विचार आणि प्रादेशिक…
राजकीय विचार : राजकीय विचार ही एक राज्यशास्त्रातील उप विद्याशाखा आहे. राजकीय विचार निश्चित करण्याच्या दोन कसोट्या आहेत. दोन कसोट्यावर आधारित निवड केली जाते. १) राजकीय तत्त्वज्ञानात ज्या विचारवंतांनी मोलाची…
स्त्रियांसाठी राखीव जागा : भारतीय राज्यघटना सर्व भारतीय नागरिकांमध्ये समता निर्माण करू इच्छिते. उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी राज्यघटनेने भारतीय नागरिकांना मूलभूत अधिकार देऊ केले आहेत त्यानुसार कलम १४ ने कायद्यासमोर स्त्री…
ऑस्टिन, जॉन : (१७९०-१८५९). ब्रिटिश कायदेतज्ञ आणि न्याय्य शास्त्रज्ञ. त्यांनी अनेक कायदेशास्त्राचा अभ्यास केला होता. त्यांनी राज्यशास्त्राची संबंधीत एकसत्तावादी सार्वभौमत्वाचा सिद्धांत मांडला. राज्यशास्त्रात प्रामुख्याने सार्वभौमत्वाच्या एकसत्तावादी सिद्धांतासाठी ऑस्टिन जॉन प्रसिद्ध…
अँक्वीनास, सेंट थॉमस : (१२२५-१२७४).अँक्वीनास सेंट हे मध्ययुगीन राजकीय विचारवंत होते. त्यांनी मध्ययुगातील ब्रिटिश राजकीय विचारात तसेच मध्ययुगात राजकीय तत्त्वज्ञानात भर घातली. त्यांनी मध्ययुगातील धर्मशास्त्र व राज्यशास्त्रीय विचारांचा मेळ घातला. …
भाषावापरशास्त्र : आधुनिक भाषाविज्ञानात अर्थ संकल्पनेचा उदय फार उशिरा झाला, वाक्याची संरचना फक्त निर्दोष असून भागत नाही तर ती अर्थपूर्ण पण असावी लागते, कारण भाषेचा मुख्य उद्देश संप्रेषण करणे हाच…
रूपिम : पारंपारिकदृष्ट्या भाषेचा विचार करताना ‘शब्द’ संकल्पनेला महत्त्व दिले जाते. पण भाषाशास्त्राच्या दृष्टीने भाषेचा विचार केल्यास ‘शब्द’ ही संकल्पना अपुरी पडते. उदा. ‘राम’, ‘रामाने’, ‘रामावर’ इ. मराठीतील शब्द एकाच…
विषतंत्राला आयुर्वेदीय परिभाषेत ‘अगदतंत्र’ असे म्हटले आहे. अगद म्हणजे ‘विषनाशन’ होय. अशाप्रकारे विष आणि त्यांची औषधे इत्यादींचे अभ्यास करणारे शास्त्र म्हणजे अगदतंत्र होय. विषबाधा होण्याने तसेच विषारी प्राण्यांच्या दंशानेही व्यक्तीस…
आधुनिक तत्त्वज्ञानाला, विचारसरणीला, मूल्यांना नाकारणे हे विसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धात मान्यता पावलेल्या आधुनिकोत्तरवादाचे प्रमुख वैशिष्ट्य आहे. आधुनिक काळी बुद्धीला, तर्काला, विज्ञानाला, तंत्रज्ञानाला दिले गेलेले महत्त्व आधुनिकोत्तरवादास मान्य नाही. ज्ञानशास्त्रीय अधिष्ठानवादास त्यांचा…
आयुर्वेदामध्ये विविध धातू, उपधातू, प्राण्यांची शिंगे, समुद्रातील कवचवर्गीय पदार्थ इत्यादींना औषध म्हणून वापरताना त्यांची भस्म करून वापरायला सांगितली आहेत. सोने, चांदी, लोखंड, अभ्रक, शंख, शिंपले इत्यादी पदार्थ तत्काळ औषध म्हणून…
जोशी, नरहर (बाबूराव) विष्णु : (३१ डिसेंबर १९०८ - ११ नोव्हेंबर १९८४) महाराष्ट्रातील एक संगीतज्ञ व प्रसिद्ध विधिज्ञ. त्यांचा जन्म कोल्हापुरात विष्णुपंत व लक्ष्मीबाई या दांपत्यापोटी झाला. त्यांचे वडील व्यवसायाने…