एकोणिसाव्या शतकात व विसाव्या शतकाच्या सुरुवातीस यूरोपीय राजकारणात ‘पूर्वेकडील प्रश्न’ ही एक गुंतागुंतीची समस्या होती. बाल्कन द्वीपकल्पातील तुर्की साम्राज्याच्या उतरत्या प्रभावामुळे बाल्कन राष्ट्रांच्या स्वातंत्र्यलढ्याला मदत करण्याच्या आवरणाखाली त्या प्रदेशात शिरकाव…
बार्लो, सर हिलॅरो जॉर्ज : (? १७६२ - ? फेब्रुवारी १८४७). ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या अंमलाखालील बंगालचा एक गव्हर्नर-जनरल (कार. ५ ऑक्टोबर १८०५ - जुलै १८०७). त्याचा जन्म इंग्लंडमधील एका…
आहाँ, युहानी : (११ सप्टेंबर १८६१ - ८ ऑगस्ट १९२१). एक फिनीश लेखक आणि पत्रकार. मूळ नाव युहानी ब्रुफेल्ड. कादंबरीकार आणि लघुकथा लेखक म्हणून ते ओळखले जात. त्यांनी वास्तववादी विचारधारा…
ऑडन, विस्टन ह्यू : (२१ फेब्रुवारी १९०७ - २८ सप्टेंबर १९७३). इंग्रज कवी, लेखक व नाटककार म्हणून प्रसिद्ध. जन्म इंग्लंडमधील यॉर्क येथे झाला. त्यांचे बालपण बर्मिंघॅममध्ये गेले आणि शिक्षण ऑक्सफर्डच्या…
पानतावणे, गंगाधर : (२८ जून १९३७ - २७ मार्च २०१८).गंगाधर विठोबाजी पानतावणे. ज्येष्ठ विचारवंत, संशोधक, समीक्षक, दलित साहित्य चळवळीचे भाष्यकार, पहिल्या विश्व मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष,अस्मितादर्शकार म्हणून सर्वपरिचित. त्यांचा जन्म…
परसाई , हरिशंकर : (१२ ऑगस्ट १९३४ - १०ऑगस्ट १९९५). सुप्रसिद्ध हिंदी लेखक व विडंबनकार. हिंदी साहित्यामध्ये विडंबन हा साहित्यप्रकार लोकप्रिय करण्यामध्ये त्यांचे महत्त्वपूर्ण योगदान आहे.त्यांचा जन्म मध्यप्रदेश मधील हौशंगाबाद…
हिमांशी शेलट : (८ जानेवारी १९४७).भारतीय साहित्यातील प्रसिद्ध गुजराती लेखिका.गुजराती कथासाहित्यात त्यांचे नाव आदराने व अग्रक्रमाने घेतल्या जाते.कथालेखनासह नाटक,ललितनिबंधलेखन,कादंबरी आणि समीक्षा या प्रकारामध्येही त्यांनी योगदान दिले आहे. सुरतमध्ये एका सुशिक्षित…
बॅस्तील : पॅरिसच्या पूर्वबाजूस असलेला व ब्रिटिशांच्या हल्ल्यापासून पॅरिसचे रक्षण करण्यासाठी बांधलेला फ्रान्समधील इतिहास प्रसिद्ध किल्ला. बॅस्तील या शद्बाचे दोन अर्थ आहेत : तटबंदीयुक्त इमारत व शस्त्रागार. याची उभारणी ह्यूजिस…
बँक्रॉफ्ट, जॉर्ज : (३ ऑक्टोबर १८००–१७ जानेवारी १८९१). अमेरिकन इतिहासकार व मुत्सद्दी. वुस्टर (मॅसॅच्यूसेट्स) येथे जन्म. त्याचे वडील कॅथलिक पाद्री होते. हार्व्हर्ड विद्यापीठाची पदवी संपादन केल्यानंतर (१८१७) जॉर्जने जर्मनीतील गटिंगेन…
बर्लिन काँग्रेस : (१८७८). यूरोपमधील अठराव्या शतकातील तिसरी महत्त्वाची राजकीय परिषद. या परिषदेचे वैशिष्ट्य हे की, तुर्कस्तानबरोबरचे युद्ध जिंकून केलेल्या सॅन स्टेफनो येथील तहात (१८७८) रशियाने तुर्कस्तानकडून ज्या सवलती व…
आपल्या हातावरील रोगकारक सूक्ष्मजंतू नष्ट करून हात निर्जंतुक करणाऱ्या, द्रव किंवा सहज ओतता येईल अशा जेलच्या स्वरूपात उपलब्ध असलेल्या पदार्थाला हस्तस्वच्छकारी द्रव्य म्हणतात. याचा उपयोग अधिकत: साथीच्या रोगांचा प्रसार टाळण्यासाठी…
डेल्टा धातू हे उच्च तन्यता असलेले पितळ आहे. पितळाच्या संघटनात ३% लोखंड घालून हे पितळ तयार करतात. अशा प्रकारे याच्या एकूण संघटनात तांबे ६०%, जस्त ३७% आणि लोखंड ३% असते;…
सपुष्प जातिवृत्त वर्ग (Angiosperm Phylogeny group; APG) हे वनस्पती शास्त्रज्ञांनी स्थापित केलेले आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील अनौपचारिक मंडळ आहे. हे मंडळ सपुष्प वनस्पतींच्या पद्धतशीरपणे मांडलेल्या वर्गीकरणावरील एकमत तसेच या वनस्पतींचे जातिवृत्तांवर आधारित…
भारतातील चंपारण्य (बिहार) भागातील शेतकऱ्यांचे प्रश्न सोडविण्यासाठी महात्मा गांधी यांनी केलेला यशस्वी सत्याग्रह. या सत्याग्रहापासून महात्मा गांधींच्या सत्याग्रह या तत्त्वज्ञानाची, विचारप्रणालीची भारतीयांना ओळख झाली. चंपारण्यमधील शेतकऱ्यांची यूरोपियन मळेवाल्यांकडून खूप पिळवणूक…
भारतीय तसेच जागतिक इतिहासात नाणकशास्त्राचे स्थान अत्यंत महत्त्वाचे आहे. गुप्तोत्तर काळामध्ये उत्तर भारतात साधारणपणे बाराव्या शतकापर्यंत म्हणजे मुस्लिम राजवटी भारतात पूर्णपणे स्थिरावेपर्यंतच्या काळामधील फारशी नाणी आढळत नाहीत, त्यामुळे हा काळ…