मराठी विश्वकोश

झ्यूल माझारँ (Jules Cardinal Mazarin)

माझारँ, झ्यूल : (१४ जुलै १६०२ — ९ मार्च १६६१). फ्रान्सचा प्रधानमंत्री आणि कार्डिनल आर्मा झां द्यूप्लेसी रीशल्य ह्याचा वारसा चालविणारा व यूरोपीय सत्ताकारणात फ्रान्सचे प्रभुत्व प्रस्थापित करणारा सतराव्या शतकातील…

लॉर्ड लूई माउंटबॅटन (Louis Mountbatten, 1st Earl Mountbatten)

माउंटबॅटन, लॉर्ड लूई : (२५ जून १९००–२७ ऑगस्ट १९७९). भारतातील शेवटचा ब्रिटिश व्हॉइसरॉय आणि स्वतंत्र भारताचा पहिला गव्हर्नर जनरल. त्यांचे पूर्ण नाव लूई फ्रान्सिस ॲल्बर्ट व्हिक्टर निकोलस ऑफ बॅटनबर्ग. लॉर्ड माउंटबॅटन…

सर जॉन मॅल्कम (John Malcolm)

मॅल्कम, सर जॉन : (२ मे १७६९ – ३० मे १८३३). ब्रिटिश हिंदुस्थानातील लष्करी-मुत्सद्दी, प्रशासक, इतिहासकार व मुंबईचा गव्हर्नर (१ नोव्हेंबर १८२७–५ डिसेंबर १८३०). स्कॉटलंडमधील डम्फ्रीस येथे सामान्य कुटुंबात त्याचा…

जोसेफ मॅझिनी (Giuseppe Mazini)

मॅझिनी, जोसेफ : (२२ जून १८०५ – १० मार्च १८७२). एक इटालियन देशभक्त, लेखक आणि लोकशाही राष्ट्रवादाचा व मानवी मूलभूत मूल्यांचा प्रवक्ता. राष्ट्रवादाकरिता जीवनभर लढणारा व एकोणिसाव्या शतकातील यूरोपला क्रांतिकारक…

गाढवांचा पोळा

गाढवांचा पोळा : बैलाप्रमाणे गाढवाची पूजा करणारी विदर्भातील एक स्थानविशिष्ट परंपरा. लोकजीवनातील लोक आपली रूढी, परंपरा आणि संस्कृती शक्यतो जपण्याचा प्रयत्न करतात. महाराष्ट्रातील लोकजीवनातील बैलपोळा हा सण शेतकरी बैलांच्या शेतीसाठी…

परिरुद्धित इमारतींच्या बांधकामाची वैशिष्ट्ये (Essential Features of Confined Masonry Houses)

भूकंप मार्गदर्शक सूचना २९ परिरुद्धित इमारतींच्या बांधकामाचा आवाका : परिरुद्धीत बांधकाम प्रणाली कमी किंवा मध्यम उंचीच्या इमारतींसाठी अतिशय उपयुक्त ठरते तसेच त्यांच्या बांधकामासाठी केवळ माफक अशा तांत्रिक किंवा अभियांत्रिकी ज्ञानाची…

सीमॉन बोलीव्हार (Simon Bolivar)

बोलीव्हार, सीमॉन : (२४ जुलै १७८३ — १७ डिसेंबर १८३०). दक्षिण अमेरिकेतील स्पॅनिश वसाहतींचा मुक्तिदाता व कोलंबिया प्रजासत्ताकाचा पहिला राष्ट्राध्यक्ष. काराकास (व्हेनेझुएला) येथे एका स्पॅनिश उमराव घराण्यात जन्म. लहानपणीच आईवडील…

लूई बोटा (Louis Botha)

बोटा, लूई : (२७ सप्टेंबर १८६२ — २७ ऑगस्ट १९१९). दक्षिण आफ्रिका प्रजासत्ताकाचा पहिला पंतप्रधान व बोअर युद्धातील एक बोअर सेनानी. त्याचा जन्म डच शेतकरी कुटुंबात ग्रेटाउन (नाताळ) येथे झाला.…

युद्धप्रसंगातील बोअर सैन्याची एक तुकडी.

बोअर युद्ध (Boer war) (South African War)

बोअर युद्ध : (इ. स. १८९९ ते १९०२). द. आफिकेतील ब्रिटिश आणि डच वसाहतवाल्यांच्या स्पर्धेतून एकोणिसाव्या शतकाच्या अखेरीस बोअर युद्ध उद्‌भवले. सतराव्या शतकात ज्या डच लोकांनी द. आफिकेतील केप प्रदेशात…

सरँ शहर (Seraing City)

बेल्जियममधील ल्येझ प्रांतातील एक शहर. लोकसंख्या ६५,२७२ (२०२० अंदाज). हे पूर्व बेल्जियममध्ये, ल्येझपासून नैर्ऋत्येस १० किमी. वर, म्यूज नदीच्या काठावर वसले आहे. या शहराला फार मोठा औद्योगिक वारसा लाभला आहे.…

संयम

सर्वसामान्यपणे मराठीमध्ये संयम या शब्दाचा अर्थ ‘मनावर ताबा ठेवणे’ असा होतो. योग दर्शनामध्ये ‘संयम’ हा एक पारिभाषिक शब्द आहे. अष्टांगयोगातील धारणा, ध्यान आणि (संप्रज्ञात) समाधि या अंतिम तीन अंगांना एकत्रितपणे…

गोरवारा कुनिथा (Gorwara Kunitha)

गोरवारा कुनिथा : कर्नाटकातील धार्मिक लोकनृत्य. ते मैलारलिंग या देवतेच्या उत्सवात सादर केले जाते.कर्नाटकातील कुरुबा गौदास ह्या जमातीतील लोक मैलार लिंगाच्या भक्तीपोटी दीक्षा घेतात.दिक्षितांना गोरवारा म्हणून ओळखले जाते.हेच गोरवारा लोक…

कमसाले (Kamsale)

कमसाले : कर्नाटक राज्यातील एक लोकनृत्यशैली.कर्नाटकातील चामराजनगर जिल्ह्यात महाडेश्वर या देवतेची पूजा केली जाते.त्यासाठी महाडेश्वर महाकाव्याचे कथा गायन केले जाते.महाडेश्वर या भागातील सांस्कृतिक नायक म्हणून ओळखला जातो.महाडेश्वराच्या महाकाव्याच्या कथागायनासाठी कमसाले…

रमेशचंद्र मजुमदार (R. C. Majumdar)

मजुमदार, रमेशचंद्र : (४ डिसेंबर १८८८ — ११ फेब्रवारी १९८०). भारतातील एक थोर व परखड बंगाली इतिहाकार. त्यांचा जन्म बंगालमध्ये (विद्यमान बांगला देश) फरीदपूर जिल्ह्यात खंडारपाटा या खेड्यात हालधर व विधुमुखी…

भूता कोला (Bhuta Kola)

भूता कोला : कर्नाटक राज्याच्या दक्षिण कन्नड जिल्ह्यातील किनारपट्टीवरील कलाप्रकार.विशिष्ट्य समुदायाकडून होणाऱ्या देवाचाराच्या पूजेला भूता म्हणतात.दक्षिण कर्नाटकातील भूता कलाप्रकार आणि केरळमधील थय्यम कलाप्रकारात विलक्षण साम्य आहे. भूता ही देवता सांस्कृतिक…