मराठी विश्वकोश

ऑक्सिजन चक्र (Oxygen cycle)

जीवावरणातील ऑक्सिजनाचे अभिसरण व त्याचा पुनरोपयोग म्हणजे ऑक्सिजन चक्र होय. या चक्रात जैव व अजैव असे दोन्ही घटक समाविष्ट असतात. वातावरणात ऑक्सिजनाची सातत्याने निर्मिती होत असते. तसेच त्याचा सातत्याने वापरही…

ट्यूलिप (Tulip)

पलांडू कुलातील ट्यूलिपा वंशातील कोणत्याही वनस्पतीला ट्यूलिप हे सर्वसाधारण नाव आहे. या वंशात सु. १६० जाती असून त्या जंगली अवस्थेत इटलीपासून जपानपर्यंत पसरल्या आहेत. ट्यूलिपा गेस्नेरिआना या ‘बागेतील ट्यूलिप’ (गार्डन…

पडवळ (Snake gourd)

पडवळ : (हिं. चिचिंडा, चिंचोडा, पुडवल; गु. पंडोल; क. पडवळकाई; सं. पटोल; इं. स्नेक गोर्ड; लॅ. ट्रायकोसँथस अँग्विना; कुल-कुकर्विटेसी). ही वर्षायू (एक वर्ष जगणारी) वेल भारतात बऱ्याच प्रमाणात लागवडीत आहे.…

पपनस (Shadok / Pomelo)

पपनस : (बंपारा; इं. शॅडॉक,प्युमेलो; लॅ. सिट्रस ग्रॅंडिस,सि.डिकुमाना,सि.मॅक्सिमा ;कुल-रूटेसी). लिंबू वंशातील हे फळझाड सु. साडेचार मी.उंच (चकोतऱ्यापेक्षा लहान) वाढणाऱ्या झुडपासारखे असते.ते मूळचे मलेशिया आणि पॉलिनीशिया येथील आहे.भारतामध्ये व श्रीलंकेत त्याचा…

ए. के. रामानुजन (A. K. Ramanujan)

रामानुजन, ए. के. : (१६ मार्च १९२९ - १३ जुलै १९९३). भारतीय इंग्रजी काव्यपरंपरेमध्ये भरीव योगदान असलेले साहित्यिक. भाषातज्ज्ञ व संशोधक म्हणूनही ख्यातकीर्त. पूर्ण नाव अट्टीपटे कृष्णस्वामी रामानुजन. इंग्रजीव्यतिरिक्त रामानुजन…

फलनाचे सांतत्य (Continuity of a function)

[latexpage] समजा दिलेल्या $A$ या वस्तूची किंवा घटकाची किंमत ही $B$ ह्या दुसऱ्या वस्तूच्या किंवा घटकाच्या किंमतीवर अवलंबून आहे. साधारणपणे, हे जाणुन घेणे महत्त्वाचे असते की $A$ च्या किमतीत घडणारा…

टरकाकडी (Snake cucumber)

टरकाकडी : (हिं. गु. म. काकडी सं. लोमशी, मूत्रला,ग्रीष्म-कर्कटी क. दोड्डसंवति इं. स्नेक कुकंबर लॅ. कुकुमिस मेलो, प्रकार युटिलिसिमस कुल-कुकर्बिटेसी).ही ओषधीय वेल सर्व भारतात (विशेषतः पंजाब व उत्तर प्रदेश) लागवडीत…

अरविंद कृष्ण मेहरोत्रा (Arvind Krishna Mehrotra)

मेहरोत्रा, अरविंद कृष्ण : (जन्म : १९४७) प्रतिथयश भारतीय इंग्रजी कवी,समीक्षक आणि अनुवादक. भारतीय साहित्यातील आधुनिकवादाच्या कालखंडातील जे काही मोजके प्रयोगशील कवी आहेत त्यामध्ये मेहरोत्रांचा उल्लेख आवर्जून केला जातो.जन्म लाहोर…

झिनिया (Zinnia)

झिनिया : फुलझाडांपैकी (आवृतबीज, द्विदलिकित) सूर्यफुल कुलातील हा एक वंश असून त्यात एकूण वीस जाती अंतर्भूत आहेत व त्या बहुतेक ओषधी व लहान झुडपे आहेत.त्या वर्षायू किंवा बहुवर्षायू (एक वा अनेक…

जिरे (Cumin)

जिरे : (गोडे जिरे; हिं. झिरा; गु. जीरू; क. जिरिगे; सं. जीरक, दीर्घक; इं. क्यूमीन, व्हाइट जीरा; लॅ. क्युमीनम सायमियम; कुल-अंबेलिफेरी वा एपिएसी).गाजर,कोथिंबीर,ब्राह्मी, हिंग,बडीशेप,ओवा इ.नावांनी परिचित असलेल्या वनस्पतींच्या कुलातील (चामर…

फलनाची सीमा (Limit of a function)

[latexpage] कलन या गणितीय शाखेमध्ये फलनाची सीमा ही अतिशय महत्त्वाची संकल्पना असून यावर संततता, विकलन, संकलन इत्यादी महत्त्वाच्या संकल्पना आधारलेल्या आहेत. साधारणपणे, सीमा म्हणजे एखाद्या राशीचे मूल्य वाढवत नेले असता…

गूजबेरी (Gooseberry)

गूजबेरी हे एका फळाचे आणि वनस्पतीचे इंग्रजी नाव आहे. राइब्स (कुल-सॅक्सिफ्रागेसी) या वंशातील सु. सहा जातींतील फुलझाडांच्या (आवृत्तबीज, द्विदलिकित) सर्व वनस्पती या नावाने ओळखल्या जातात. या वनस्पतीचे मूलस्थान उत्तर अमेरिकेच्या पश्चिम…

जंबो : पाने व फुले.

जंबो (Rocket salad)

जंबो : (सं. भुतघ्न, दरघर्ष; हिं. तारामिरा, सेओहा; बं. श्वेत सुर्षा; पं. जंबा, तारा, आसु; इं. रॉकेट सॅलड; लॅ. एरुका सॅटायव्हा ). मोहरी जातीतील ०·७५–१·२५ मी. उंच ओषधी. पाने १५…

रेवा प्रसाद द्विवेदी (Rewa Prasad Dwivedi)

द्विवेदी, रेवा प्रसाद : (जन्म - २२ ऑगस्ट १९३५). भारतातील संस्कृत साहित्याचे गाढे अभ्यासक.संस्कृत कवी,नाटककार,कथाकार,समीक्षक आणि संशोधक म्हणून ख्यातीप्रिय. कालिदासाच्या साहित्याचे संपादन आणि संस्कृतमधील काव्यशास्त्रविषयक कार्यासाठी त्यांना वयाच्या पन्नाशीतच राष्ट्रपती…

वात निरोधित उपकेंद्र (Gas Insulated Substation)

विद्युत निर्मिती केंद्रात वीजेची निर्मिती केली जाते आणि त्याचा वापर घरांमध्ये, औद्योगिक केंद्रांमध्ये, शेतांमध्ये इत्यादी ठिकाणी होतो. निर्मिती केंद्र व वापराची ठिकाणे यात बरेच अंतर असते. हे वहन तंत्र-आर्थिक कारणास्तव…