तप्त संक्षारण ही क्रिया प्रामुख्याने गॅस टरबाइन, डीझेल एंजिन, उष्णोपचार भट्टी किंवा दूषित उष्ण वायूंच्या संपर्कात येणाऱ्या उपकरणांमधे आढळून येते. उच्च तापमानास रासायनिक विक्रिया होऊन, इंधनात कधीकधी समाविष्ट असलेली व्हॅनेडियम…
ऑक्सिडीकरण ही कोणत्याही उच्च किंवा सामान्य तापमानास घडणारी धातूंच्या गंजण्याची विक्रिया असून हिच्यात धातू व वातावरणातील ऑक्सिजन यांची रासायनिक विक्रिया होते. या रासायनिक विक्रियेतून वेगवेगळी ऑक्साइडे, सल्फाइडे आणि कार्बाइडे निर्माण…
तांबे आणि जस्त यांचे मिश्रधातू म्हणजे पितळ (Brass). इ. स. पू. १५०० च्या सुमारास वापरात असलेल्या पितळी वस्तू हडप्पा संस्कृतीतील लोथल येथे केलेल्या उत्खननात मिळालेल्या आहेत. या वस्तूंमधील जस्ताचे प्रमाण…
नवी दिल्ली येथील कुतुब संकुलात अनेक स्मारके आहेत. त्यांपैकी ‘कुव्वतुल इस्लाम’ ही मशीद महत्त्वपूर्ण आहे. गेली सोळाशे वर्षे न गंजता उभा असलेला दिल्ली लोहस्तंभ म्हणजे प्राचीन काळात भारतीय कारागिरांनी धातुशास्त्रात…
एक सुगंधी वनस्पती. बडीशेप ही वनस्पती एपिएसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव फीनिक्युलम व्हल्गेर आहे. कोथिंबीर, ओवा आणि गाजर या वनस्पतीही एपिएसी कुलातील आहेत. बडीशेप मूळची भूमध्य समुद्राच्या प्रदेशातील असून…
अस्थिमत्स्य वर्गाच्या लोफिइफॉर्मिस गणातील १८ कुलांमधील सागरी माशांना सामान्यपणे बडिश मीन म्हणतात. जगात सर्वत्र त्यांच्या सु. ३२० जाती आहेत. त्यांपैकी काही जाती समुद्रतळाशी, काही २-३ किमी. खोलीवर तर काही समुद्राच्या…
बटाटा ही वनस्पती सोलॅनेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव सोलॅनम ट्यूबरोजम आहे. मिरची, वांगी व टोमॅटो या वनस्पतीही याच कुलात मोडतात. जगभरात मोठ्या प्रमाणावर लागवड केली जाणारी बटाटा ही एक…
बगळ्याचा समावेश पक्षिवर्गाच्या पेलिकॅनिफॉर्मिस (बक) गणाच्या आर्डीइडी कुलात केला जातो. जगात बगळ्यांच्या सु. ६४ जाती आढळतात. उष्ण प्रदेशात त्यांच्या जाती अधिक दिसून येतात. बगळ्याची मान, पाय आणि बोटे लांब व…
बकुळ हा सदाहरित वृक्ष सॅपोटेसी कुलातील असून त्याचे शास्त्रीय नाव मिम्युसॉप्स एलेंगी आहे. चिकू व मोह हे वृक्षदेखील सॅपोटेसी कुलातील आहेत. दक्षिण आणि आग्नेय आशिया तसेच उत्तर ऑस्ट्रेलिया या खंडांतील…
प्राचीन काळातील म्हणजे होलोसीन कालखंडाच्या सुरुवातीपर्यंत (सु. ११,७०० वर्षांपूर्वी) अस्तित्वात असलेले प्राणी, वनस्पती आणि अन्य सजीवांचा अभ्यास ज्या शाखेत केला जातो, त्या शाखेला पुराजीवविज्ञान म्हणतात. या शाखेत पृथ्वीवर जीवन कसे…
शिक्षणाचा उदय प्रागैतिहासिक काळात झाला. सुरुवातीच्या काळात कुटुंब हे शिक्षणाचे केंद्र व आईवडील, विशेषत: आई, हे बालकाचे गुरू होते. पुढे हळूहळू जीवनव्यवहाराच्या कक्षा बदलल्याने आईवडीलांना चरितार्थासाठी घराबाहेर पडावे लागले. परिणामत:…
बकाणा निंब हा वृक्ष मेलिएसी कुलातील असून त्याचे शास्त्रीय नाव मेलिया ॲझॅडिराक आहे. कडू लिंब हा वृक्षदेखील याच कुलातील आहे. बकाणा निंब मूळचा आग्नेय आशिया व ऑस्ट्रेलिया या खंडांतील आहे.…
फुलकोबी ही वर्षायू वनस्पती ब्रॅसिकेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव ब्रॅसिका ओलेरॅसिया (प्रकार बॉट्रिटिस) आहे. कोबी, नवलकोल व ब्रोकोली या वनस्पतीदेखील ब्रॅसिका ओलेरॅसिया या जातीचे प्रकार आहेत. सलगम, मोहरी व…
एक विषारी साप. स्क्वॅमाटा गणाच्या व्हायपरिडी कुलातील एकिस प्रजातीच्या विषारी सापांना सामान्यपणे फुरसे म्हणतात. मध्य-पूर्वेच्या आणि मध्य आशियाच्या भागात, विशेषकरून भारतीय उपखंडात हा साप आढळतो. जगभर त्यांच्या आठ जाती असून…
फालसा हा पानझडी वृक्ष टिलिएसी कुलातील असून त्याचे शास्त्रीय नाव ग्रेविया एशियाटिका आहे. तो मूळचा दक्षिण आशियातील असून पाकिस्तान, भारत ते कंबोडियापर्यंत आढळतो. भारतात पंजाबमध्ये तो मोठ्या प्रमाणावर आढळतो. गुजरात…