केंद्र सरकार व राज्य सरकार यांच्यातील वर्तमान आर्थिक व सामाजिक स्थितीबाबतीतील कामकाज व्यवस्थेसंदर्भात समीक्षण करणे, त्यात यथोचित बदल करणे आणि दोघांतील संबंध सुधारणे यांकरिता स्थापन करण्यात आलेला आयोग. भारतात संघराज्यपद्धती…
लॉईड स्टॉवेल शॅप्ले : (२ जून १९२३ – १२ मार्च २०१६). प्रसिद्ध अमेरिकन गणिती, अर्थतज्ज्ञ व अर्थशास्त्रविषयातील नोबेल पुरस्काराचा सहमानकरी. वस्तू व सेवांच्या मागणी-पुरवठ्यात योग्य संतुलन राखून बाजारपेठा अधिक कार्यक्षम…
विल्यम स्पेन्सर व्हिक्रेय : (२१ जून १९१४–११ ऑक्टोबर १९९६). कॅनेडीयन अर्थशास्त्रज्ञ व अर्थशास्त्राच्या नोबेल पुरस्काराचा सहमानकरी. व्हिक्रेय यांना ब्रिटिश अर्थतज्ज्ञ जेम्स अलेक्झांडर मिर्लीझ (James Alexander Mirrlees) यांच्या बरोबरीने बाजारपेठांतील असममित…
ऑलिव्हर इ. विल्यम्सन : (२७ सप्टेंबर १९३२). अमेरिकन अर्थशास्त्रज्ञ व अर्थशास्त्राच्या नोबेल पुरस्काराचा सहमानकरी. विल्यम्सन यांना अमेरिकन राजकीय अर्थतज्ज्ञ इलिनॉर ओस्ट्रॉम (Elinor Ostrom) यांच्या बरोबरीने आर्थिक व्यवस्थापन व व्यवसायसंघटनांचे प्रशासन…
खुल्या अर्थव्यवस्थेमध्ये निर्यातप्राप्तीत होणाऱ्या बदलांमुळे राष्ट्रीय उत्पन्नात कसा बदल होतो, यासंबंधीचे विश्लेषण विदेशी व्यापार गुणकाच्या मदतीने केले जाते. याला निर्यात गुणक (Export Multiplier) असेही म्हणतात. निर्यातप्राप्तीतील वाढीच्या अनेक पटींनी राष्ट्रीय…
ज्यांच्याकडे (सरकार, उद्योजक, व्यापारी, संस्था, व्यक्ती इत्यादी) अधिक पैसा आहे आणि जे गुंतवणूक व बचत करू इच्छितात अशांकडून ठेवीच्या रूपाने बचती जमा करण्याचे तसेच ज्यांना (सरकार, उद्योजक, व्यापारी, संस्था, व्यक्ती…
संघराज्य पद्धतीत घटकसत्तांमध्ये वित्तीय तोल राखण्यासाठी काही व्यवस्था करावी लागते. भारताने संघराज्य पद्धतीची शासनप्रणाली स्वीकारली असून एकाच वेळी केंद्रस्थानी मध्यवर्ती सरकार आणि घटक राज्यांसाठी राज्य सरकारे स्थापन केली जातात. या…
जेम्स अलेक्झांडर मिर्लीझ : (५ जुलै १९६३). स्कॉटीश अर्थशास्त्रज्ञ व अर्थशास्त्रातील नोबेल पुरस्काराचे सहमानकरी. मिर्लीझ यांना आर्थिक प्रेरणा प्रणाली/सिद्धांत विकसित केल्याबद्दल १९९६ मध्ये अर्थतज्ज्ञ विल्यम स्पेन्सर व्हिक्रेय (William Spencer Vickrey) यांच्याबरोबरीने…
रॉबर्ट एमर्सन लूकास - धाकटा : (१५ सप्टेंबर १९३७). अमेरिकन अर्थशास्त्रज्ञ व अर्थशास्त्राच्या नोबेल पुरस्काराचा मानकरी. लूकास यांना बुद्धीप्रणीत मीमांसा अर्थमिती गृहीतके विकसित केल्याबद्दल १९९५ मध्ये अर्थशास्त्र विषयाचा नोबेल स्मृती…
ब्रिटनमधील वित्तीय व पतव्यवस्था यांचा अभ्यास करण्याकरिता आणि त्यांविषयी शिफारशी करण्याकरिता निर्माण करण्यात आलेली समिती. दुसरे महायुद्ध (World War Second) नंतरच्या कालखंडानंतर इंग्लंडची आर्थिक व्यवस्था विस्कळित झाली होती. ती सुव्यवस्थित…
वस्तू किंवा मालमत्तेची विक्री करताना जी किमान (सीमांत) किंमत (Price) अपेक्षित असते, तिला ‘राखीव किंमत’ म्हणतात. एखाद्या वस्तूची विक्री तिच्या उत्पादनखर्चापेक्षा कमी किमतीला केली जात नाही. वस्तू अथवा मालमत्तेची विक्री…
भारत सरकारच्या मुख्य स्वतंत्र संस्थांपैकी एक. पंचवार्षिक योजनांद्वारे देशातील संसाधनांचा सर्वांत प्रभावी व संतुलित वापर करण्याकरिता योजना तयार करणे, हे या आयोगाचे मुख्य उद्दिष्ट होय. ह्यूज डाल्टन यांच्या मते, ‘नियोजन…
मॉर्टेन्सन, डेल टी. (Mortensen, Dale T.) : (२ फेब्रुवारी १९३९ – ९ जानेवारी २०१४). अमेरिकन अर्थशास्त्रज्ञ व अर्थशास्त्रातील नोबेल पुरस्काराचा सहमानकरी. मॉर्टेन्सन यांना विविध बाजारपेठांच्या विश्लेषण संदर्भातील शोधप्रणाली विकसित करण्याबद्दल…
मोडक, ताराबाई (Modak, Tarabai) : (१९ एप्रिल १८९२ – ३१ ऑगस्ट १९७३). प्रसिद्ध शिक्षणतज्ज्ञ व पूर्वप्राथमिक शिक्षणाच्या प्रवर्तक. ताराबाई या चाकण (जि. पुणे) येथील केळकर घराण्यातील. त्यांचा जन्म मुंबई येथे…
बधेका, गिजुभाई (Badheka, Gijubhai) : (१५ नोव्हेंबर १८८५–२३ जून १९३९). आधुनिक बालशिक्षणाच्या क्षेत्रातील गुजरातमधील एक आद्य प्रवर्तक. त्यांचा जन्म चितळ (सौराष्ट्र) येथे झाला. वडिलांचे नाव भगवानजी व आईचे नाव काशीबा.…