एक सागरी मासा. बांगड्याचा समावेश अस्थिमत्स्य वर्गाच्या पर्सिफॉर्मिस गणाच्या स्काँब्रिडी कुलात होतो. त्याचे शास्त्रीय नाव स्काँबर मायक्रोलेपिडोटस आहे. तांबडा समुद्र आणि पूर्व आफ्रिका येथील समुद्रकिनारा, भारताचा समुद्रकिनारा, चीनचा दक्षिण किनारा…
बदाम हा पानझडी वृक्ष रोझेसी कुलातील असून त्याचे शास्त्रीय नाव प्रूनस डल्किस आहे. गुलाब व नासपती या वनस्पतीही रोझेसी कुलातील आहेत. बदाम वृक्ष मूळचा इराणमधील असून त्याचा प्रसार इतरत्र झाला…
एक पाणपक्षी. बदकाचा समावेश पक्षिवर्गाच्या ॲनॅटिडी कुलामधील ॲनॅटिनी उपकुलात होतो. ॲनॅटिडी कुलाच्या अनेक उपकुलांपैकी काही उपकुलांतील पक्ष्यांनाही ‘बदके’ म्हणतात. ॲनॅटिनी उपकुलात सु. ४० प्रजाती असून त्यांच्या सु. १४६ जाती आहेत.…
(सेक्शुअली ट्रान्समिटेड इन्फेक्शन). शरीरसंबंधातून पारेषित होणारे संक्रामण. याचा लैंगिक पारेषित रोग किंवा गुप्तरोग असाही उल्लेख केला जातो. लैंगिक पारेषित संक्रामण ही संज्ञा जास्त वापरली जाण्याचे कारण म्हणजे विशिष्ट रोगाची लक्षणे…
वनस्पतींची पाने, खोड आणि फुले यांच्यामार्फत वनस्पतींमधील अतिरिक्त पाणी सूर्यप्रकाशात बाष्परूपाने बाहेर टाकण्याच्या प्रक्रियेला बाष्पोत्सर्जन म्हणतात. बाष्पोत्सर्जन आणि बाष्पीभवन या वेगवेगळ्या क्रिया आहेत. बाष्पोत्सर्जनाची क्रिया घडण्यासाठी ऊर्जेची गरज असते. वनस्पतींमध्ये…
पिवळी कण्हेर ही सदाहरित वनस्पती ॲपोसायनेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव थेवेशिया पेरुवियाना किंवा थेवेशिया नेरीफोलिया आहे. ती मूळची मेक्सिको, मध्य अमेरिका आणि वेस्ट इंडीज येथील आहे. भारतात ती रस्त्यांच्या…
सॅपिंडेसी कुलातील या सदापर्णी वृक्षाचे शास्त्रीय नाव लिची चायनेन्सिस आहे. तो मूळचा चीनमधील असून भारत, दक्षिण आफ्रिका, वेस्ट इंडीज, न्यूझीलंड, ऑस्ट्रेलिया, जपान, म्यानमार, अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने इ. देशांत लागवडीखाली आहे.…
पश्चिम घाटाची ‘व्हॅली ऑफ फ्लॉवर्स’ म्हणून ओळख असलेले कास पुष्प पठार हे सातारा शहरापासून २५ किमी.वर आहे. समुद्रसपाटीपासून १२०० मी. उंचीवर असलेले हे पठार सुमारे १० चौ.किमी. क्षेत्रात विस्तारले आहे.…
काही वायुविमोच नलिकांमध्ये निर्माण केली गेलेली धन आयनांची शलाका धन किरण म्हणून ओळखली जाते. कमी दाबाचा वायू असलेल्या काचेच्या बंदिस्त पात्राच्या दोन्ही टोकाच्या इलेक्ट्रोडमध्ये उच्च विद्युत् दाब लावला असता वायूचे…
एखादा पदार्थ द्रायूत (द्रवरूप किंवा वायुरूप पदार्थात) बुडविला असता त्यावर खालून वर असे एक बल लागू होते. त्याला उत्प्रणोदन (upthrust) असे नाव आहे व त्याचे मूल्य पदार्थाने बाजूस सारलेल्या द्रायूच्या वजनाएवढे…
तापायनिक उत्सर्जनाचे उदाहरण म्हणून या परिणामाकडे बघावे लागेल. एखाद्या निर्वात केलेल्या विजेच्या दिव्यात तापणार्‍या तारेच्या वरच्या बाजूस काही अंतरावर एक धातूची पट्टी बसवून तिला विद्युत् घटाचे धन अग्र जोडले व…
छत्रपती राजाराम महाराज : (२४ फेब्रुवारी १६७० – २ मार्च १७००). छत्रपती शिवाजी महाराजांचे कनिष्ठ पुत्र आणि मराठेशाहीतील तिसरे छत्रपती. त्यांचा जन्म शिवपत्नी सोयराबाईंच्या पोटी राजगडावर झाला. छ. शिवाजी महाराजांच्या…
मुनशी, उदीराज : उदयराज. मोगल सरदार रुस्तमखान आणि मिर्झाराजा जयसिंह यांच्या हाताखालील एक विश्वासू चिटणीस. तो आपल्या अंगीभूत कौशल्याने आणि फार्सी भाषेवरील प्रभुत्वाने पुढील काळात मिर्झाराजांचा अत्यंत विश्वासू सेवक आणि…
जिजाबाई, राजमाता : (१२ जानेवारी १५९८ - १७ जून १६७४). छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या मातोश्री व शहाजीराजे भोसले यांच्या ज्येष्ठ पत्नी. महाराष्ट्राच्या इतिहासातील त्यांचे स्थान अनन्यसाधारण आहे; कारण त्या केवळ स्वराज्यसंस्थापक…
महाराष्ट्र राज्यातील सोलापूर जिल्ह्याचे आणि उत्तर सोलापूर तालुक्याचे मुख्य ठिकाण. लोकसंख्या ९,५१,११८ (२०११). जिल्ह्याच्या पूर्व भागातील सीना नदीखोऱ्यात सस. पासून सुमारे ५४८ मी. उंचीवर हे शहर वसले आहे. ते पुण्यापासून…