माणिक्‍यचंद्रसूरी : (इ. स. १५ व्‍या शतकाचा पूर्वार्ध) गुजरातमधील अंचलगच्‍छ या जैन संप्रदायातील साधू. मेरूतुंगसुरींचे शिष्‍य. संस्‍कृतचे विद्वान तसेच समर्थ गुजराती गद्यकार म्‍हणून ख्‍याती. कथासरीत्सागरवर आधारित पृथ्‍वीचंद्रचरित्र या त्‍यांच्‍या कृतीत…
समयसुंदर : (कालखंड १६ व्‍या शतकाचा उत्‍तरार्ध) गुजरात मधील खरतरगच्‍छ या संप्रदायातील जैन साधू. जिनचंद्रशिष्‍य सकलचंद्रांचे शिष्‍य. मारवाडातील साचोरचे प्राग्‍वाट वाणी. वडिलांचे नाव रूपसिंह, आईचे नाव लीलादेवी. इ. स. १५८२…
ॲरो, केनेथ जोसेफ (Arrow Kenneth Joseph) : (२३ ऑगस्ट १९२१ – २१ फेब्रुवारी २०१७). सुप्रसिद्ध अमेरिकन अर्थशास्त्रज्ञ व नोबेल पुरस्काराचा सहमानकरी. ॲरो याला सूक्ष्म अर्थशास्त्र विषयातील आर्थिक समतोल व कल्याणकारी…
शालीभद्रसूरी : (इ. स. ११८५ मध्ये हयात). हे वज्रसेनसूरीचे पट्टशिष्‍य, गुजरातमधील राज्‍यगच्‍छचे जैन साधू. रासकवी. भरतेश्वर बाहुबली संग्राम या कथानकाचा विस्‍तार त्‍यांच्‍या भरतेश्वर-बाहुबली रास या कृतीत पहावयास मिळतो. १४ ठवणी…
वज्रसेनसूरी : (इ.स. १२ वे शतक). मध्यकाळातील जैनकवी. गुजरातमधील जैनसाधू देवसूरी (वादिदेवसूरी) यांचे हे शिष्‍य. देवसूरीचा आयुष्‍यकाल इ. स. १०८५ ते ११७० असा नोंदवण्‍यात आला आहे. त्यामुळे वज्रसेनसूरी हे १२…
ठळक गोषवारा : पार्श्वभूमी : १९६९ मध्ये फील्डमार्शल अयुबखानने पाकिस्तानच्या सत्तेची सूत्रे सेनाप्रमुख जनरल याह्याखानकडे सोपवल्यानंतर याह्याखानने १९७०च्या डिसेंबर महिन्यात पाकिस्तानात सार्वत्रिक निवडणुका घेतल्या. त्यांत पूर्व पाकिस्तानातील शेख मुजीबूर रहमान…
ॲलन, सर रॉय जॉर्ज डग्लस (Allen, Sir Roy George Douglas) : (३ जून १९०६ – २९ सप्टेंबर १९८३ ) प्रसिद्ध ब्रिटिश अर्थशास्त्रज्ञ, संख्याशास्त्रज्ञ आणि गणितज्ज्ञ. त्यांचा जन्म वॉरसेस्टर येथे झाला.…
पार्श्वभूमी : हिल्ली हे बांगला देशमधील बोग्रा, गोराघाट, चारकाई वगैरे शहरांना जोडणारे महत्त्वाचे संपर्क केंद्र आहे. पद्मा नदीवरील हार्डिंग ब्रिजला उत्तर बांगला देशाशी जोडणारा ब्रॅाडगेज रेल्वेमार्ग या सीमेवरील शहरातून जातो.…
सपुष्प वनस्पतींच्या वाढीमध्ये पुष्प (फूल) व फळ आणि बीजधारणा हा एक अतिशय महत्त्वाचा टप्पा आहे. वनस्पतींचे लैंगिक प्रजनन फुलांद्वारे होते. निसर्गतः पुष्पविन्यासाची (Inflrorescence) आणि पुष्पाची रचना यात वैविध्य आहे. तसेच…
वनस्पतींमध्ये तयार होणाऱ्या काही विशेष रसायनांमध्ये बाष्पनशील रसायनांचा समावेश होतो. या रसायनांचे उत्कलन तापमान (उकळबिंदू) कमी असल्याने त्यांचे सहजपणे वायूमध्ये रूपांतर होते आणि ही रसायने सभोवतालच्या वातावरणात पसरतात. यामधील बरीच…
वैद्यकीय क्षेत्रामध्ये अँटिबॉडीज म्हणजेच प्रतिपिंडे यांचा सहभाग रोगनिदान व उपचार या दोन्हींमध्ये अतिशय महत्त्वपूर्ण आहे. प्रचलित पद्धतीने प्रतिपिंडाचे उत्पादन हायब्रीडोमा तंत्रज्ञानाने सस्तन प्राण्यांच्या प्रयोगशाळेमध्ये बनविण्यासाठी प्रयोग करण्यात येत आहेत. वनस्पतींमध्ये…
मनुष्यास फायदेशीर असणारी अनेक रसायने वनस्पती बनवितात. यामध्ये कर्बोदके, प्रथिने व स्निग्ध पदार्थ या प्राथमिक रसायनांबरोबरच काही विशिष्ट जैवरसायने, जसे की रंगद्रव्ये, गंधास (वासास) कारणीभूत असणारी रसायने, औषधी रसायने इ.…
मनुष्याला त्याच्या आहारामधून अनेक पोषक रसायने मिळत असतात. कर्बोदके, प्रथिने व स्निग्ध पदार्थ यांबरोबरच अनेक सूक्ष्म पोषक घटकही (उदा., जीवनसत्त्वे व खनिजे) उत्तम आरोग्यासाठी आहारामध्ये समाविष्ट असणे अतिशय गरजेचे असते.…
जीवरासायनिक प्रक्रियेत एखादा पदार्थ प्रत्यक्ष सहभाग न घेता परिसराच्या तापमानात व दाबात सहजी बदल घडवून आणतो; तेव्हा त्याला जैविक प्रेरक (Biological catalysts) म्हणजे विकर म्हणतात. दोन अथवा अधिक पदार्थांमध्ये होणारी…
पृथ्वीवरील पर्यावरण बदलत आहे आणि या बदलांमुळे अन्न-धान्यांच्या प्रजाती नष्ट होण्याची भीती व्यक्त केली जात आहे. तसेच त्यामुळे मानवजातीची उपासमार होण्याचीही भीती आहे. असे होऊ नये या उद्देशाने आंतरराष्ट्रीय सहमतीने…