वीथी (Vithi)

शेवटचा रूपकप्रकार. सर्व रसांच्या लक्षणांनी समृद्ध,तसेच तेरा अंगांनी युक्त आणि एक अंक असलेली तसेच एका पात्राने किंवा दोन पात्रांनी अभिनीत करावयाची,अशा प्रकारची वीथीची रचना असते. वीथी सर्व रसांच्या लक्षणांनी युक्त…

राम पाणिवाद : (१७०७-१७७५). संस्कृत व प्राकृत या भाषांमध्ये काव्य-नाटक रचियता केरळमधील प्रसिद्ध साहित्यिक. त्यांचा जन्म केरळमधील मलबार जिल्ह्यातील किल्लिक्कुरीच्ची (संस्कृत-मंगलग्राम) येथे झाला. त्यांचे वडील नंबूतिरी (ब्राह्मण) होते व किल्लिक्कुरीच्ची…

महाकवी कालिदासलिखित संस्कृत खंडकाव्य. त्याची श्लोकसंख्या निरनिराळ्या प्रतीत १०० ते १२० दरम्यान आढळते; तथापि अधिकृत प्रतिप्रमाणे ती १११ आहे. दूतकाव्य नावाचा खण्डकाव्याचा उपप्रकार मेघदूतापासून रूढ झाला आणि मेघदूताची अनुसरण करणारी…

एक सात अंकी संस्कृत नाटक. राजकीय विषयावरील हे एकमेव संस्कृत नाटक असून त्याचा कर्ता विशाखादत्त आहे. नाटकाच्या प्रारंभकात विशाखादत्ताने स्वत:विषयी पुढीलप्रमाणे माहिती नोंदविली आहे; ती अशी याचा पितामह वटेश्वरदत्त किंवा…

मल्लिनाथ : (सु. १४-१५ वे शतक) प्रख्यात संस्कृत टीकाकार. पेड्डभट्ट या नावानेही ते तेलंगणात ओळखले जात. तेलंगण राज्यातील मेडक जिल्ह्याच्या कोलाचलम् गावाचे ते निवासी होत. म्हणून ते कोलाचल मल्लीनाथ या…

भासनाटकचक्रातील एक नाटक म्हणजे मध्यमव्यायोग. त्याची कथा अशी - एकदा कोणी एक वृद्ध ब्राह्मण आपल्या पत्नी व तीन मुलांसह हिडिंबा वनातून चालला असताना त्याला हिडिंबेचा मुलगा घटोत्कच याने अडवले. घटोत्कचाने…

दशरूपकांपैकी नववा रूपकप्रकार. भरताने नाट्यशास्त्रात याचे वर्णन पुढीलप्रमाणे केले आहे आत्मानुभूतशंसीपरसंश्रयवर्णनाविशेषस्तु| विविधाश्रयोहिभाणोविज्ञेयस्त्वेकहार्यश्च|| (१८.९९) परवचनमात्मसंस्थंप्रतिवचनैरुत्तरित्तरग्रथितै:| आकाशपुरुषकथितैरङ्गविकारैराभिनयेत्तत्|| (१८.१००) धूर्तविटसंप्रयोज्योनानावस्थान्तरात्मकश्चैव| एकाङ्कोबहुचेष्टःसततंकार्योबुधैर्भाणः|| (१८.१०१) या रूपकात एकच पात्र असते - धूर्त किंवा विट. धूर्त म्हणजे…

एजर्टन, फ्रँक्लीन : (२३ जुलै १८८५ -  ७ डिसेंबर १९६३). विख्यात अमेरिकन भाषाशास्त्रज्ञ. संस्कृत, तौलनिक भाषाविज्ञान, वेदविद्या, भारतीय धर्मशास्त्र, प्राच्यविद्या इत्यादी अनेक विषयातील  मूलभूत योगदानामुळे विशेष ख्यातकीर्त. त्यांचा जन्म अमेरिकेतील…

पैशाची भाषेतील कोणताही ग्रंथ आज उपलब्ध नाही. पैशाची प्राकृतमधला सर्वांत जुना व पहिला ग्रंथ म्हणजे प्राकृतसाहित्याच्या सुरुवातीच्या काळातील गुणाढ्याचा इ. स. पहिल्या-दुसऱ्या शतकांतील बृहत्कथा (बड्डकहा) होय.हा ग्रंथ आज उपलब्ध नाही;…

प्राकृत भाषांपैकी एक भाषा. वररुचीने शौरसेनी प्राकृतला पैशाची प्राकृतचे मूळ मानले आहे. मार्कण्डेयाने पैशाचीला कैकय,शौरसेन आणि पांचाल या तीन भेदांमध्ये विभागले आहे. संस्कृत आणि शौरसेनी भाषेला कैकय पैशाचीचे आणि कैकय…

दांडेकर, रामचंद्र नारायण : (१७ मार्च १९०९ - ११ डिसेंबर २००१). आंतरराष्ट्रीय कीर्तीचे संस्कृत पंडित आणि भारतविद्यावंत. त्यांचा जन्म साताऱ्यात सुशिक्षित मध्यमवर्गीय कुटूंबात झाला आणि सुरुवातीचे शालेय शिक्षणही तिथेच झाले.…

एक रूपकप्रकार. यात देव, राक्षस, नागराज, पिशाच्चेइत्यादींच्या चरित्राचे चित्रण असावे. यात एकंदर सोळा नायक असावेत असे म्हटले आहे. शांत, शृंगार आणि हास्य हे रस यात वर्ज्य असून मुख्यतः दीप्तरसांचा म्हणजे…