मराठी विश्वकोश

पाखरू मासा (Flying fish)

पाण्याच्या पृष्ठाबाहेर काही वेळ तरंगणारा एक सागरी मासा. अस्थिमत्स्य वर्गाच्या बेलॉनिफॉर्मिस गणाच्या एक्झॉसीटिडी कुलात त्याचा समावेश होतो. या कुलातील माशांना सामान्यपणे पाखरू मासा म्हणतात. जगभर त्यांच्या ९ प्रजाती व ६४…

पाकोळी (Swift)

पाकोळी पक्ष्याचा समावेश पक्षिवर्गाच्या ॲपोडिफॉर्मिस गणाच्या ॲपोडिडी कुलात केला जातो. त्याच्या सु. २० प्रजाती व सु. ९५ जाती असून बहुतेक जाती स्थलांतर करणाऱ्या आहेत. तो ध्रुवीय प्रदेश, चिली, अर्जेंटिना, द. न्यूझीलंड…

रे मासा (Ray fish)

रे माशांचा समावेश कास्थिमत्स्य वर्गाच्या सेलॅची उपवर्गातील हायपोट्रेमॅटा गणाच्या राजीफॉर्मीस आणि टॉर्पेडिनिफॉर्मीस या उपगणांत होतो. ते जगात सर्वत्र आढळतात. त्यांचा जास्त आढळ उष्ण, उपोष्ण व समशीतोष्ण प्रदेशांतील समुद्रांत असतो. भारताच्या…

पाकट (Stingray)

कास्थिमत्स्य वर्गाच्या सेलॅची उपवर्गातील हायपोट्रेमॅटा गणात रे माशांचा समावेश होतो. भारताच्या पश्‍चिम किनाऱ्‍यावर आढळणाऱ्‍या डॅसिॲटिडी मत्स्य कुलातील एका रे माशाला पाकट म्हणतात. त्याचे शास्त्रीय नाव डॅसिॲटिस सेफेन आहे. तो समुद्रतळाशी…

फ्लॉरेन्स नाइटिंगेल ( Florence Nightingale)

नाइटिंगेल, फ्लॉरेन्स (१२ मे १८२० – १३ ऑगस्ट १९१०). फ्लॉरेन्स नाइटिंगेल या इंग्रज परिचारिका आणि आधुनिक रुग्ण परिचर्या शास्त्राच्या (शुश्रूषा) संस्थापिका होत. त्यांनी सार्वजनिक आरोग्य विज्ञानात मोलाची भर घातली. तसेच…

आडत (Factoring)

आडत हा वित्तपुरवठा करण्याचा एक प्रकार आहे. ज्यामध्ये व्यवसाय आपले प्राप्य लेखे किंवा बीजके (Invoice) एका तिसऱ्या पक्षास विकून आपली अल्पकालीन रोखीची गरज भागवितो. या व्यवहारात आडत्या बीजकाची देय रक्कम…

पांढरूक (Sterculia gum)

पांढरूक हा स्टर्क्युलिएसी कुलातील वृक्ष असून त्याचे शास्त्रीय नाव स्टर्क्युलिया यूरेन्स आहे. तो मूळचा भारत, म्यानमार आणि श्रीलंका या देशांतील आहे. हा मोठा वृक्ष भारतात कोकण व उत्तर कारवार येथील…

आर्थर कोर्नबर्ग (Arthur Kornberg)

कोर्नबर्ग, आर्थर (३ मार्च १९१८ – २६ ऑक्टोबर २००७). अमेरिकन वैद्यक आणि जीवरसायनशास्त्रज्ञ. परीक्षा नलिकेत डीएनए संश्लेषण केल्याबद्दल १९५९ सालचे वैद्यक वा शरीरक्रियाशास्र या विषयाचे नोबेल पारितोषिकसेव्हेरो ओचोआ या शास्त्रज्ञांसमवेत…

जेरल्ड मॉरिस एडेलमान (Gerald Maurice Edelman)

एडेलमान, जेरल्ड मॉरिस (१ जुलै १९२९ – १७ मे २०१४.) अमेरिकन वैद्यक (physician) आणि भौतिक रसायनशास्त्रज्ञ. एडेलमान यांनी प्रतिपिंडे (antibodies) एकाच लांब प्रथिनांची बनलेली नसून दोन जड आणि दोन हलक्या प्रथिनांपासून…

पांढरी सावर (Kapok tree)

पांढरी सावर हा पानझडी वृक्ष माल्व्हेसी कुलातील असून त्याचे शास्त्रीय नाव सिबा पेंटाण्ड्रा आहे. तो मूळचा मध्य अमेरिकेतील आणि पश्‍चिम आफ्रिकेच्या उष्ण प्रदेशातील आहे. भारताच्या दक्षिण भागात त्याची लागवड केली…

फ्रिट्स झेर्निके (Frits Zernike)

झेर्निके, फ्रिट्स (१६ जुलै १८८८ – १० मार्च १९६६). डच भौतिकीविज्ञ. सजीव पेशीच्या आंतर्रचना पाहता येतील अशा सूक्ष्मदर्शकाचा शोध लावल्याबद्दल १९५३ सालचे नोबेल पारितोषिक त्यांना देण्यात आले. झेर्निके यांचा जन्म नेदरलॅंड्समधील…

डॉनल्ड आर्थर ग्लेसर (Donald Arthur Glaser)

ग्लेसर, डॉनल्ड आर्थर (२१ सप्टेंबर १९२६ – २८फेब्रुवारी २०१३). अमेरिकन भौतिकशास्त्रज्ञ आणि जैवशास्त्रज्ञ. त्यांनी मूलभूत कणांचे अस्तित्व ओळखणाऱ्या उपकरणाचा (बुद्बुद कोठीचा) शोध लावल्याबद्दल १९६० सालचे भौतिकशास्त्राचे नोबेल पारितोषिक मिळाले. तसेच…

डेव्हिड अटेनबरो

डेव्हिड अटेनबरो ( David Attenborough)

अटेनबरो ,डेव्हिड (८ मे १९२६ )‍ विज्ञानप्रसारक आणि नाविन्यपूर्ण शैक्षणिक दूरदर्शनवरील कार्यक्रम राबविणारे म्हणून त्यांची प्रसिद्धी आहे.अटेनबरो यांचा जन्म पश्चिम लंडनमधील इझेलवर्थ या ठिकाणी झाला. त्यांचे वडील लायसेस्टर येथील विद्यापीठात…

पांढरा कुडा (Connessi bark tree)

पांढरा कुडा हा लहान पानझडी वृक्ष आहे. त्याचा समावेश ॲपोसायनेसी कुलात होत असून त्याचे शास्त्रीय नाव होलॅऱ्हीना अँटिडिसेंट्रिका आहे. करवंद, कण्हेरी या वनस्पतीही ॲपोसायनेसी कुलातील आहेत. भारत, म्यानमार, श्रीलंका तसेच…

ऑलिव्हर हार्ट (Oliver Hart)

हार्ट, ऑलिव्हर (Hart, Oliver) : (९ ऑक्टोबर १९४८). प्रसिद्ध ब्रिटिश-अमेरिकन अर्थशास्त्रज्ज्ञ व अर्थशास्त्राच्या नोबेल पुरस्काराचा सहमानकरी. हार्ट यांना करारांच्या माध्यमातून वाटप होणाऱ्या नियंत्रणाच्या, मालमत्तेच्या आणि निर्णय घेण्याच्या अधिकारांचे अधिक व्यवहारी…