वनस्पतींमध्ये तयार होणाऱ्या काही विशेष रसायनांमध्ये बाष्पनशील रसायनांचा समावेश होतो. या रसायनांचे उत्कलन तापमान (उकळबिंदू) कमी असल्याने त्यांचे सहजपणे वायूमध्ये रूपांतर होते आणि ही रसायने सभोवतालच्या वातावरणात पसरतात. यामधील बरीच…
वैद्यकीय क्षेत्रामध्ये अँटिबॉडीज म्हणजेच प्रतिपिंडे यांचा सहभाग रोगनिदान व उपचार या दोन्हींमध्ये अतिशय महत्त्वपूर्ण आहे. प्रचलित पद्धतीने प्रतिपिंडाचे उत्पादन हायब्रीडोमा तंत्रज्ञानाने सस्तन प्राण्यांच्या प्रयोगशाळेमध्ये बनविण्यासाठी प्रयोग करण्यात येत आहेत. वनस्पतींमध्ये…
मनुष्यास फायदेशीर असणारी अनेक रसायने वनस्पती बनवितात. यामध्ये कर्बोदके, प्रथिने व स्निग्ध पदार्थ या प्राथमिक रसायनांबरोबरच काही विशिष्ट जैवरसायने, जसे की रंगद्रव्ये, गंधास (वासास) कारणीभूत असणारी रसायने, औषधी रसायने इ.…
मनुष्याला त्याच्या आहारामधून अनेक पोषक रसायने मिळत असतात. कर्बोदके, प्रथिने व स्निग्ध पदार्थ यांबरोबरच अनेक सूक्ष्म पोषक घटकही (उदा., जीवनसत्त्वे व खनिजे) उत्तम आरोग्यासाठी आहारामध्ये समाविष्ट असणे अतिशय गरजेचे असते.…
जीवरासायनिक प्रक्रियेत एखादा पदार्थ प्रत्यक्ष सहभाग न घेता परिसराच्या तापमानात व दाबात सहजी बदल घडवून आणतो; तेव्हा त्याला जैविक प्रेरक (Biological catalysts) म्हणजे विकर म्हणतात. दोन अथवा अधिक पदार्थांमध्ये होणारी…
पृथ्वीवरील पर्यावरण बदलत आहे आणि या बदलांमुळे अन्न-धान्यांच्या प्रजाती नष्ट होण्याची भीती व्यक्त केली जात आहे. तसेच त्यामुळे मानवजातीची उपासमार होण्याचीही भीती आहे. असे होऊ नये या उद्देशाने आंतरराष्ट्रीय सहमतीने…
बियाणे पेढी म्हणजे, जनुकीय विविधता जतन करण्याचा एक प्रभावी मार्ग आहे. बियाणे पेढीत विविध पिके आणि दुर्मीळ वनस्पती जातींची बियाणे भविष्यात वापरण्यासाठी साठविली जातात. पूर्वी प्राणी आणि हवामानापासून बिया सुरक्षित…
वाढती जागतिक लोकसंख्या, वातावरणातील बदल, अन्न मागणीत होणारी वाढ या दृष्टिकोनांतून विचार केल्यास, जनुकीय विविधता, संबंधित वन्य वनस्पती जाती, आनुवांशिक विविधता यांचे संवर्धन करणे भविष्यातील वनस्पती उत्पादनासाठी आवश्यक आहे. जनुक…
भारताच्या ईशान्य प्रदेशातील इंफाळ व कोहीमा ही दोनच शहरे दुसर्‍या महायुद्धात जपानी सैन्याची लक्ष्य (टार्गेट) बनली होती. एप्रिल १९४४ मध्ये जपानी सैन्याने येथील ब्रिटिश भारतीय सैन्यावर तुफानी हल्ला चढवला. ४…
कुळातील पूर्वजांच्या स्मृती जागविण्यासाठी तसेच कुळदेवतेला प्रसन्न करण्यासाठी आळविल्या जाणाऱ्या लोककाव्यप्रकारात वाजविले जाणारे लोकवाद्य . प्रस्तुत लोककाव्यालाही डाहाका असेच संबोधिले जाते. शंकर महादेवाच्या हातातील डमरू सदृश्य असणारे हे चर्मवाद्य ढोलकीच्या…
ही संज्ञा अमेरिकेच्या स्वातंत्र्य युद्धाला अनुलक्षून आधुनिक इतिहासात प्रविष्ट झाली आहे. क्रांती या शब्दाचा रूढ अर्थ मौलिक परिवर्तन असा आहे. क्रांती हा शब्द राजकीय संदर्भात किंवा राज्येतिहासाच्या संदर्भात अधिकतर वापरला…
महाराष्ट्रातील भटक्या जमातीतील भराडी या जमातीतील नाथपंथी डवरी गोसावी ही एक उपजमात आहे. भिक्षा मागताना ते डमरू (डौर) वाजवीत असल्यामुळे डावरे गोसावी असेही म्हणतात. प्राचीनकाळी एकसंध असलेल्या नाथ संप्रदायाचे गुरुनिहाय,…
पूर्व विदर्भाच्या भंडारा, गोंदिया, चंद्रपूर व गडचिरोली या झाडीपट्टीच्या जिल्ह्यांतील एक लोकप्रिय लोकनाट्य. या लोकनाट्याने इंग्रजीतील ड्रामा हा शब्द जसाचा तसा उचलला. आद्यस्थानीचे जोडाक्षर उच्चारणे झाडीबोलीत प्रचलित नाही. त्यामुळे हा…
खैरे ,विश्वनाथ : (२९ मार्च १९३०). लोकसंस्कृतीचे आणि भारतविद्येचे (इंडॉलॉजी) प्रतिभावंत अभ्यासक . जन्म पुणे जिल्ह्यातील, भिमथडी तालुक्यातल्या सुपे या गावात, एका शेतकरी कुटुंबात झाला. प्रामाथिक शिक्षण सुपे व दौंड…
खाडिलकर, पांडुरंग : (जन्म : २८ डिसेंबर १९०३ - मृत्यू : मार्च १९८८) ख्यातनाम मराठी शाहीर व महाराष्ट्रातील शाहिरीकलेचा इतिहास लिहिणारे इतिहासकार. पूर्ण नाव पांडुरंग दत्तात्रय खाडिलकर. स्वातंत्र्यपूर्व भारतातल्या सांगली…