खडी गंमत (Khadi Gammat)

पूर्व विदर्भाच्या झाडीबोली भागातील लोकरंजनाचा प्रकार . 'गाथासप्तशती'या ग्रंथात 'खडीगंमत'ला पुष्टी देणारे उल्लेख आहेत. गोपिकेची वेशभूषा करुन पुरुष लुगडी नेसून फाल्गुन मासात जनरंजन करीत असत, असा उल्लेख 'गाथासप्तशती'त आहे. खडा…

Read more about the article पालचा खंडोबा (Palcha Khandoba)
मंदिरातील गर्भगृह

पालचा खंडोबा (Palcha Khandoba)

सातारा जिल्ह्यातील कराड तालुक्यातील ऐतिहासिक,पौराणिक महत्वाचे स्थान. तारळी नदीच्या दोन्ही तिरावर वसलेले आहे.याचे मूळ नाव राजापूर असुन येथील खंडोबाचे पुरातन मंदिर प्रसिद्ध आहे. यास खंडोबाची पाल म्हणून ही ओळखतात. एका…

कैकाडी (Kaikadi)

महाराष्ट्रातील विमुक्त जातीतील एक जात .मुंबई रायगड,ठाणे,रत्नागिरी,नाशिक,धुळे,जळगाव ,पुणे,अहमदनगर,सातारा,सांगली कोल्हापूर,सोलापूर,औरंगाबाद,नांदेड आणि चंद्रपूर या जिल्ह्यामध्ये ही जात आढळते.धोन्तले,कोरवा,माकडवाले  किंवा कोन्चीकोरवा ,पामलोर आणि कोरवी या तत्सम पोटजाती आढळतात .चोर कैकाडी आणि गाव कैकाडी…

कुडमुडे जोशी (Kudmude Joshi)

कुडमुडे जोशी : भविष्य सांगून उदरनिर्वाह करणारी महाराष्ट्रातील भटकी जमात. हातात कडबुडे घेऊन भीक मागणाऱ्या जोशांची (अब्राम्हण) एक जात असा उल्लेख महाराष्ट्र शब्दकोशात या जमातीसंदर्भात केला आहे. महाराष्ट्र शासनाने भटकी…

Read more about the article काळू-बाळू (Kalu-Balu)
काळू आणि बाळू

काळू-बाळू (Kalu-Balu)

कवलापूरकर, काळू-बाळू : महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध तमाशा कलावंत .काळू आणि बाळू दोन जुळे भाऊ.काळू म्हणजे लहू संभाजी खाडे तर बाळू म्हणजे अंकुश संभाजी खाडे.  वडिलोपार्जीत तमाशाची परंपरा असणाऱ्या संभाजी आणि शेवंताबाईं…

करहण (Karhan)

धान्य पिकवणारी देवता. पावरा आदिवासी ख्ळ्यात ज्वारीची मळणी करण्याअगोदर ज्वारीच्या कणसांच्या राशीचा पूजाविधी करतात. पूजाविधी केल्याने करहरण माता प्रसन्न  होते, तिच्यामुळे धनधान्याला बरकत येते, असे पावरा मानतात. असा पूजाविधी केल्यानंतर…

करपावली (Karpawli)

बिदागी किंवा बक्षिसी देणाऱ्या यजमानाचे नाव सांगण्याची  सांकेतिक पद्धती. मूळात तो शब्द ‘करपल्लवी’ असा असावा पूर्व विदर्भाच्या भंडारा, गोंदिया, चंद्रपूर व गडचिरोली या झाडीपट्टीच्या जिल्ह्यांतील दंडीगान करणारे दंडी लोककलावंतांमध्ये ही…

संभाषणातील अन्वयार्थक (Conversational Implicature)

संभाषणात बोलल्या गेलेल्या संभाषितांचा वाच्यार्थापलीकडे जाणाऱ्या अर्थाला सूचित करणारा घटक. ही संकल्पना प्रथम ब्रिटिश तत्त्वज्ञ हर्बर्ट पॉल ग्राइस यांनी मांडली. Implicature ही संकल्पना मांडण्यामागे, संभाषक जे बोलतो त्याच्या पलीकडे असलेले…

संभाषणदर्शके (Discourse Markers)

संभाषणातील संदर्भ सूचित करणारे भाषिक दुवे. उपयोजन ,अर्थविचार आणि भाषावापर या तीन दृष्टीकोनातून जागतिक पातळीवर बहुविध भाषांमध्ये संभाषणदर्शकांचा अभ्यास केला गेला आहे. भाषावापराचे घटक, संभाषणाचे घटक आणि संभाषणाचे दुवे मुख्यत:…

शैक्षणिक व्याकरण, मराठीचे (Pedagogical Grammar)

भाषाध्यापनाचेच उद्दिष्ट ठेवून प्रचलित भाषेचे विशिष्ट क्रमानुसार रचलेले व्याकरण. मराठीच्या व्याकरणांच्या इतिहासात एकूण पाच प्रवाह दिसून येतात. ऐतिहासिक व्याकरण, पारंपरिक व्याकरण, संरचनाप्रधान,वर्णनात्मक व्याकरण, जनकसूत्री रचनान्तरीय व्याकरण आणि शैक्षणिक व्याकरण हे…

व्याकरणीभवन (Grammaticalization)

भाषा विकासातील प्रक्रिया .ती सामान्यपणे शब्दाच्या  बदलणाऱ्या अर्थान्वयन आणि उच्चारणाशी   निगडीत आहे. ‘चेंडू माझ्याकडे टाक’ या वाक्यात ‘टाक’ या शब्दाचा क्रियापद म्हणून वापर झालेला आपण पाहातो आणि त्याचा अर्थ ‘फेकणे’…

भाषिक कृती (Speech Acts)

उच्चारणाद्वारे केल्या जाणाऱ्या कृती म्हणजे भाषिक कृती. माणूस भाषेचा उपयोग फक्त माहिती देण्यासाठी करतो असे नाही तर भाषेद्वारे काही वेळा तो एखादी कृतीपण करतो. विनंती करणे, आज्ञा करणे, क्षमा मागणे,…

भाषाप्रभेदात्मक दृष्टीकोन (Typological Approach to Language))

शब्दांची रचना, वाक्यांतर्गत पदांचा क्रम अशा भाषिक गुणधर्मांच्या आधारे भाषांचे वर्गीकरण करण्याची पद्धती. भाषाविज्ञानामध्ये भाषांचे वर्गीकरण हे तीन दृष्टीकोनांतून केले जाते- १.कुलनिष्ठ (genealogical) २. स्थलनिष्ठ (areal) ३. प्रभेदात्मक (typological) भाषाप्रभेदात्मक…

बोधात्मक भाषाविज्ञान (Cognitive Linguistics)

भाषेचा आकलनाच्या दृष्टीकोनातून अभ्यास करणारी भाषा विज्ञानातील एक अभ्यासपद्धती . १९७० च्या दशकात निर्माण झालेली, गेल्या अर्धशतकभर  विकसित होत असणारी व सद्य काळातील महत्वाची अशी ही अभ्यासपद्धती आहे. भाषिक आकलन…

पिजिन (Pidgin)

मर्यादित शब्दसाठा, सुलभ व्याकरण आणि संदेशवहनाला (कम्युनिकेशन) सोपी अशा मिश्रभाषा.पिजिन या मिश्रभाषा मूलतः फक्त बोलीभाषा किंवा जनभाषा (लिंग्वा फ्रँका) आहेत. बिझनेस या इंग्रजी शब्दाच्या उच्चारातील बदलातून पिजिन या शब्दाची निर्मिती…