खामसीन वारा (Khamsin Wind)

खामसीन वारा

उत्तर आफ्रिकेत व अरेबियन द्वीपकल्पात आढळणारा गरम, शुष्क व धुळीचा वाळवंटी वारा. तो ईजिप्तमध्ये व तांबड्या समुद्रावर वाहताना आढळतो. प्रामुख्याने ...
वायवर्णा (Crateva nurvala)

वायवर्णा

वायवर्णा (क्रटेव्हा नुर्व्हाला) : (१) वृक्ष, (२) फुले, (३) फळे, (४) लाकूड (क्रटेव्हा नुर्व्हाला). एक औषधी पानझडी वृक्ष. वायवर्णा हा ...
सागरमग्न खंडभूमी (Continental Shelf)

सागरमग्न खंडभूमी

सागरकिनाऱ्याला लागून असणारा उथळ सागरतळ म्हणजे सागरमग्न खंडभूमी होय. खंड-फळी व भूखंड मंच या पर्यायी संज्ञाही सदर भूविशेषासाठी वापरल्या जातात ...
कंकर (Kankar)

कंकर

गाळ स्तरात आढळणार्याल कंकर नलिका व गुठळ्या (माण नदी; सोलापूर) मऊ किंवा ओबडधोबड (खडबडीत), लांबट वा गोलाकार संग्रंथनी (Concretionary), नलिका ...
गॅब्रो (Gabbro)

गॅब्रो

अग्निज कुळ वर्गीकरणाच्या तालिकेतील पातालिक (Plutonic), अल्पसिलिक (Basic), भरडकणी (Coarse grained) या गट प्रकारातील गॅब्रो हा महत्त्वाचा प्रातिनिधिक अग्निज खडक ...
ड्रमलिन (Drumlin)

ड्रमलिन

हिमनदीने किंवा हिमानी क्रियेने साचलेल्या डबरीद्वारे निर्माण झालेल्या टेकडीसारख्या वैशिष्ट्यपूर्ण भूरूपाला ड्रमलीन म्हणतात. याचा आकार चहाच्या उपड्या चमचासारखा म्हणजे लंबगोलाकार ...
हॉर्नब्लेंड (Hornblende)

हॉर्नब्लेंड

अँफिबोल या प्रमुख खनिज गटातील हॉर्नब्लेंड ही अनेक साधर्मी असलेल्या खनिज घटकांची माला (Hornblende series) असून हे अँफिबोलाइट या खडकामध्ये ...
हेमिमॉर्फाइट (Hemimorphite)

हेमिमॉर्फाइट

हेमिमॉर्फाइट हे जस्ताचे पांढरे, रंगहीन, फिकट हिरवे, निळे वा पिवळे खनिज असून जस्ताचे धातुक (कच्च्या रूपातील धातू) आहे. याची स्फटिक संरचना कॅलॅमाइन ...
हरताळ (Orpiment)

हरताळ

आर्सेनिक या मूलद्रव्याचे खनिज. हरताळच्या वैशिष्ट्यपूर्ण पिवळ्या रंगामुळे व त्यात सोने असते या समजामुळे ऑरिपिग्मेंटम (सोनेरी रंग लेप) या लॅटिन ...
आइन्स्टाइनियम (Einsteinium)

आइन्स्टाइनियम

आइन्स्टाइनियम मूलद्रव्य आइन्स्टाइनियम हे आवर्त सारणीच्या गट ३ मधील ॲक्टिनाइड श्रेणीतील मानवनिर्मित/संश्लेषित धातुरूप मूलद्रव्य आहे. याची रासायनिक संज्ञा Es अशी ...
जलावरण (Hydrosphere)

जलावरण

पृथ्वीगोलावरील घन भाग (शिलावरण) आणि बाहेरचे वायुरूप वातावरण यांच्यापेक्षा वेगळा ओळखला जाणारा पाण्याचा भाग म्हणजे जलावरण होय. पृथ्वीचा सुमारे ७१ ...
फॉन वारे (Fohn Winds)

फॉन वारे

हा उबदार व शुष्क सोसाट्याचा वारा आहे. याला फोएन वारे असेही म्हणतात. हा जवळजवळ सर्व पर्वत व पर्वतरांगांच्या वातविमुख उतारांवरून ...
चिनूक वारे (Chinook Winds)

चिनूक वारे

अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांतील रॉकी पर्वताच्या पूर्वेकडील उतारावरून आणि त्याच्या निकटची मैदाने यांच्यावरून वाहणाऱ्या उबदार, शुष्क व अतिशय संक्षुब्ध अशा पश्चिमी ...
जलस्थित्यंतर चक्र (Hydrological cycle)

जलस्थित्यंतर चक्र

पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरून (जमीन आणि महासागरावरून) बाष्पाच्या स्वरूपात वातावरणात जाणार्‍या, वातावरणातून वर्षणाच्या स्वरूपात जमिनीवर व महासागरावर येणार्‍या आणि जमीन व महासागरावरून ...
झोतवारा (Jet Stream)

झोतवारा

पृथ्वीवरील वातावरणाच्या उच्च थरातून अतिशय वेगाने, नागमोडी वळणांनी आणि वैशिष्ट्यपूर्ण रितीने वाहणाऱ्या हवेच्या प्रवाहांच्या लांब व अरुंद पट्ट्याला झोतवारा असे ...
ॲल्युमिनियम निष्कर्षण (Aluminium extraction)

ॲल्युमिनियम निष्कर्षण

ॲल्युमिनियम या धातूच्या निष्कर्षणाचे पुढील महत्त्वाचे टप्पे आहेत : (१) धातुपाषाणांपासून (Ore) शुद्ध ॲल्युमिना मिळविणे आणि (२) ॲल्युमिनाचे विद्युत् विच्छेदन ...
खचदरी (Rift Valley)

खचदरी

खंदकासारखा आकार असणाऱ्या दरीला खचदरी म्हणतात. समोरासमोर असलेल्या हिच्या भिंती एकमेकींना जवळजवळ समांतर असून त्यांचा उतार तीव्र असतो. भूकवचात परस्परांना ...
खंडीय सीमाक्षेत्र (Continental Margin)

खंडीय सीमाक्षेत्र

समुद्रकिनारा व खोल सागरी तळ यांच्या दरम्यान असलेल्या भूप्रदेशांना एकत्रितपणे खंडीय सीमाक्षेत्र म्हणतात. यामध्ये सामान्यपणे खंड-फळी (भूखंड मंच किंवा सागरमग्न ...
किनारपट्टी मैदाने (Coastal plains)

किनारपट्टी मैदाने

समुद्रकिनारा व पर्वतरांगा वा पठार यांच्या दरम्यान हा कमी उंचीचा सपाट भूप्रदेश असतो. हे मैदान समुद्रपातळीपासून ते अधिक उंच भूरूपात ...
खंडान्त उतार (Continental slope)

खंडान्त उतार

महासागराच्या पाण्याखालील भूकवचाच्या खंडीय क्षेत्राचे किनार्‍यापासून खंड-फळी, खंडान्त उतार व खंडीय उंचवटा हे तीन भाग करतात. सागरमग्न खंडभूमीच्या काठापासून ते ...