(प्रस्तावना) पालकसंस्था : रचना संसद, मुंबई | समन्वयक : श्रीपाद एकनाथ भालेराव | विद्याव्यासंगी : नितीन भरत वाघ
वास्तूकला/वास्तूविज्ञान हे इमारत बांधणीमध्ये असणा-या कलात्मक संरचना आणि तंत्र व त्यासाठी लागणाऱ्या कौशल्याचे शास्त्र आहे.
वास्तुकलेच्या व्यावसायिकांना व्यावहारिक आणि अभिव्यक्तीच्या दृष्टिकोनातून, उपयोगिता व सौंदर्य या दोनही बाजूंचा विचार करून संरचना करण्या साठी नेमले जाते. जरी ह्या दोन्ही बाजू भिन्न असल्या तरी त्याना वेगळे करता येत नाही आणि यांचे प्रमाण हे अनेकदा भिन्न भिन्न असू शकते. कारण प्रत्येक समाजाचे (अति प्रगत प्रगत वा कमी प्रगत , स्थिर वा भटका ) त्याच्या सभोवताली निसर्गाशी आणि इतर समाजाघटकांशी एक विशिष्ट नाते असते. त्यामुळे तो समाज ज्या इमारत रचना करतो त्यात त्यांचे पर्यावरण (हवामान आणि वातावरण) इतिहास , कलात्मक संवेदनशीलता आणि इतर अनेक दैनंदिन घटक यांचा प्रभाव जाणवतो.
वास्तूकलेच्या दृष्टीने निर्माण केलेल्या इमारतींमध्ये इतर मानवनिर्मित इमारातींपेक्षा खाली वेगळे पण आढळते.
१. मानवाच्या सामान्य कामासाठी वापराची उपयोगिता तसेच मानवाच्या एखाद्या विशिष्टकामासाठी
समावेषक शक्यता. 
२. रचनेच्या बांधकामाची सुस्थीराता आणि टीकाऊपणा
३. संकल्पना आणि अनुभूती च्या माध्यमातून साकारणारी अभिव्यक्ती
वरील तीनही मुद्यांची वास्तूकलेमध्ये पूर्तता होणे आवश्यक आहे. त्यांतील दुसरा मुद्दा पूर्णपणे असावा लागतो पहिला आणि तिसरा मुद्दा हे त्या इमारतीच्या सामाजिक गरजेनुसार तैलानिकरीत्या बदलू शकतात. जर वापर उपयोगाप्रधान असेल जसे कारखाना, तर अभिव्यक्ती दुय्यम स्थानी जाऊ शकते. जर कार्य प्रामुख्याने दार्शनिक असेल, उदा. महत्वाचे मोठे स्मारक, तर उपयोगिता कमी महत्वाची होते. मंदीर , चर्च, मध्यवर्ती सभागृह अशा काही इमारातेंमध्ये उपयोगिता आणि अभिव्यक्ती सारखेच महत्वाचे असू शकतात. या विषयाअंतर्गत वास्तूकला, वास्तूविज्ञान त्यांचे विविध प्रकारचे वर्गीकरण, इतिहास आणि त्यासंदर्भात माहिती अशी या विषयाची व्याप्ती आहे.
अंतर्गत सजावट (Interior Decoration)

अंतर्गत सजावट (Interior Decoration)

अंतर्गत सजावटीमध्ये मानव निर्मित किंवा निसर्गतः आढळणाऱ्या सभोवतालच्या जागेचे नियोजन व सजावट यांचा समावेश होतो. याचा अधिक संबंध वास्तूकला व ...
अथेन्सचे अक्रॉपलीस (Acropolis of Athens)

अथेन्सचे अक्रॉपलीस (Acropolis of Athens)

अथेन्सचे अक्रॉपलीस अथेन्सचे अक्रॉपलीस              अथेन्स येथील ‘अक्रॉपलीस’ अभिजात ग्रीक वास्तुशैलीचा सर्वोत्कृष्ट नमुना आहे. ‘अक्रॉपलीस म्हणजे उंच टेकडीवर बांधलेल्या ...
इस्पितळांचा वास्तू आराखडा (Architectural Design / Layout of Hospitals)

इस्पितळांचा वास्तू आराखडा (Architectural Design / Layout of Hospitals)

इस्पितळांचा वास्तू आराखडा करणाऱ्या वास्तुशास्त्रज्ञास वैद्यकशास्त्राची अद्ययावत माहिती असावी लागते. सर्वप्रथम इस्पितळ स्थापनेचा हेतू व आवाका निश्चित करावा लागतो. सरकारी, ...
इस्लामी वास्तुकलेतील भौमितिक रचना (Geometric Patterns Of Islamic Architecture)

इस्लामी वास्तुकलेतील भौमितिक रचना (Geometric Patterns Of Islamic Architecture)

इस्लामी वास्तुकलेतील फरसबंदी, भित्तिपटले, जाळ्या ह्यांमध्ये मुख्यत: भौमितिक आकारांचा वापर असतो. इस्लामी वास्तुकलेमध्ये मनुष्याकृती, पशुपक्षी यांच्या प्रतिमा, किंवा प्रतिकात्मक चिन्हे ...
एकात्मिक वसाहत  ( Integrated Township)

एकात्मिक वसाहत ( Integrated Township)

एकात्मिक वसाहत   परवानाधारक विकासकाने अथवा कंपनीने रचलेली व विकसित केलेली स्वयंपूर्ण वसाहत म्हणजेच एकात्मिक वसाहत. अशी वसाहत बांधकामाच्या सर्व ...
कंटूर (Contour)

कंटूर (Contour)

कंटूर भू-पृष्ठभागावरील समान उंचीच्या बिंदू वा ठिकाणांना जोडणारी काल्पनिक रेषा म्हणजे कंटूर. कंटूर रेषांवरून जागेच्या भूदृश्याच्या उंच सखलतेविषयी कल्पना येते ...
केन्झो टांगे (Kenzo Tange)

केन्झो टांगे (Kenzo Tange)

केन्झो टांगे केन्झो टांगे, १९८७ च्या प्रीझ्कर आर्किटेक्चर प्राईजचे विजेते, हे जपानमधील आणि संपूर्ण जगातील सर्वात प्रतिष्ठित आर्किटेक्ट्सपैकी एक आहेत ...
कोकणातील घर (House of Kokan region)

कोकणातील घर (House of Kokan region)

कोकण म्हणजे महाराष्ट्राची सागरी किनारपट्टी. पश्चिमेला अरबी समुद्र व पूर्वेला सह्याद्री पर्वत रांगा ह्यांच्यामध्ये असलेला चिंचोळा भूभाग. ह्या भूप्रदेशाची सरासरी ...
ग्लेन मर्कट (Glenn Murcutt)

ग्लेन मर्कट (Glenn Murcutt)

 ग्लेन मर्कट ग्लेन मर्कट हे ऑस्ट्रेलियन आर्किटेक्ट व २००२ चे प्रीझ्कर आर्किटेक्चर पुरस्काराचे विजेते आहेत. ते एक आधुनिकतावादी, एक निसर्गवादी, ...
घरांचे प्रकार - भाग १ (Types of Houses)

घरांचे प्रकार – भाग १ (Types of Houses)

घरांचे प्रकारभाग   : बांधकामाच्या मजबूतपणावर आणि स्वरूपावर आधारित घरांचे असे वर्गीकरण करता येईल. हे वर्गीकरण साधारणपणे घरांचा ...
घरे (निवारा) (House, Shelter)

घरे (निवारा) (House, Shelter)

घरे (निवारा) (House, Shelter) निवारा ही मानवाची मूलभूत गरज आहे. आदिम काळापासून मानवाने आपल्या निवाऱ्याची गरज विविध स्वरूपात भागवली ...
चादर (Chadar / Bedspread)

चादर (Chadar / Bedspread)

चादर मुगल शैलीच्या बागांमध्ये पाण्याला खूप महत्व असायचे. चारबाग या संकल्पनेवर आधारित या बागांमध्ये पाण्याच्या वापरामध्ये वैविध्य दिसून येते. जसे ...
चार्ल्स कोरिया (Charles Correa)

चार्ल्स कोरिया (Charles Correa)

कोरिया, चार्ल्स : (१ सप्टेंबर १९३० – १६ जून २०१५). भारतीय वास्तू विशारद, शहरी नियोजक (Urban planner) आणि कार्यकर्ते (Activist) ...
जेफ्री बावा (Geoffrey Bawa)

जेफ्री बावा (Geoffrey Bawa)

बावा, जेफ्री : ( २३ जुलै १९१९ – २७ मे २००३ ) जेफ्री बावा हे श्रीलंकेतील प्रसिद्ध आर्किटेक्ट होते. त्यांच्या ...
झाहा हदीद (Zaha Hadid)

झाहा हदीद (Zaha Hadid)

झाहा हदीद डेम झाहा हदीद या इराकी-ब्रिटीश आर्किटेक्ट होत्या.  प्रित्झकर पुरस्कार प्राप्त करणार्या त्या पहिल्या महिला आहेत. हदीद त्यांच्या तीव्र, ...
टडाओ आंडो (Tadao Ando)

टडाओ आंडो (Tadao Ando)

टडाओ आंडो ( १३ सप्टेंबर १९४१ – ) टडाओ आंडो हा एक स्वयंशिक्षित, जगप्रसिद्ध जपानी वास्तुविशारद आहे. आंडो यांना १९९५ ...
ट्रेवी कारंजे, रोम (Travis Fountain, Rome)

ट्रेवी कारंजे, रोम (Travis Fountain, Rome)

ट्रेवी कारंजे, रोम : रेनासंस अर्थात यूरोपमधील कृष्ण युगाच्यानंतर आलेला नवनिर्मितीचा कालखंड. रोमन ग्रीक संस्कृतींतील सौंदर्य दृष्टांतांना पुनरुज्जीवीत करताना नवनिर्मिती ...
त्रिमिती छपाईची घरे (३-D Printed Houses)

त्रिमिती छपाईची घरे (३-D Printed Houses)

त्रिमिती छपाईची घरे त्रिमिती मुद्रक, त्रिमित छपाईचे तंत्र आणि पदार्थ : त्रिमिती मुद्रणयंत्राचा (3-D Printer) शोध लागल्यानंतर त्रिमितीय बांधकामाचे तंत्र ...
देवळांचा विकास  (Development of Temples)

देवळांचा विकास  (Development of Temples)

श्रीरंगम, तिरूच्चीरपल्ली देवळांचा विकास : भारतात गुप्त राजवटीच्या काळात मंदिर वास्तुकलेच्या जलद गतीने झालेल्या विकासाने आपला ठसा उमटवला. एकमेकांवर रचलेल्या ...
नगर नियोजन आणि नगर रचना (Urban Planning)

नगर नियोजन आणि नगर रचना (Urban Planning)

शहरातील जागेच्या वापराचे नियमन आणि सुयोग्य आरेखन हे नगर नियोजन आणि नगर रचना (Town Planning) यांमध्ये समाविष्ट होते. एखाद्या शहराला ...
Loading...