ऑर्किड ही ऑर्किडेसी (Orchidaceae) कुलातील पुष्पवनस्पती असून ती अत्यंत विकसित गटातील एक आहे. याची फुले नाजूक, अनेकविध रंगाची आणि सुगंधी असतात. जगातील पुष्पवनस्पती कुलांतील हे दुसऱ्या क्रमांकाचे सगळ्यात मोठे कुल…
अंजीर हा वड, पिंपळ, उंबर यांच्यासारखा फायकस (Ficus) च्या जातींतील एक प्रजाती असून मोरेसी (Moraceae) कुलातील आहे. या जातीतील पुष्पबंध कुंभाच्या आकाराचा असून त्यात अनेक लहान-लहान फुले असतात. या रचनेस…
रुई (कॅलॉट्रॉपिस जायगँशिया; Calotropis gigantea; कुल : ॲस्क्लेपीएडेसी; Asclepiadaceae). यात फुलांमध्ये पुं-केसराचे वृंत (Fillaments) संमिश्रित होतात आणि एक पंचकोनी सुंदर आकाराचा मेजासारखा स्तंभ तयार होतो. स्तंभाच्या पायथ्याशी आतल्या भागात अंडाशय…
सापसंद (Pit-fall flower) ॲरिस्टोलोकिएसी कुलातील आहे. फुले मोठी व असामान्य रंगांची असून त्यांना उग्रसा वास असतो. परागकोश आणि बीजांडे पाकळ्यांच्या, नळीच्या आकाराच्या, देठाकडच्या फुगीर भागामध्ये बंद असतात. या नळीची अंतर्गत…
वाटाणा ही वनस्पती फुलपाखरासारख्या पाकळ्या असणार्‍या पॅपिलिऑनेसी (Papilionaceae) कुलातील आहे. पाच पाकळ्यांपैकी बाहेरील दल मोठा मानक (Vexillum) म्हणून ओळखला जातो आणि दोन्ही बाजूकडील पाकळ्या ह्या पंख (elae) आणि उरलेल्या दोन…
सॅल्व्हिया ही लॅमिएसी (Lamiaceae) कुलातील एक सदस्य असून यामध्ये पुंजावली किंवा संयुक्त फुलोऱ्यामध्ये उभयलिंगी फुले असतात. फुलाच्या पाच पाकळ्या दोन ओठांच्या आकारांत जुळलेल्या असतात (bilabiate). उपलब्ध दोन परागकोशापैकी प्रत्येक परागकोशातील…
स्पष्ट वा वेगळे शिखर असलेल्या जमिनीच्या कमी उंची असलेल्या उंचवट्याला टेकडी म्हणतात. डोंगर टेकडीपेक्षा आणि पर्वत डोंगरापेक्षा उंच असतो. टेकडीच्या पृष्ठभागाचे क्षेत्रफळ व उंची पर्वतापेक्षा खूपच कमी असते. टेकडीच्या उंचीबाबत…
समुद्रकिनारी वाहणारे हे स्थानिक वारे असून समुद्राकडून जमिनीकडे वाहणार्‍या अशा वार्‍यांना खारे वा सागरी वारे, तर जमिनीकडून समुद्राकडे वाहणार्‍या वार्‍यांना मतलई वारे म्हणतात. सर्वसाधारणपणे हे वारे एकानंतर दुसरा म्हणजे आळीपाळीने…
व्यक्तीला स्वस्थ राहण्यासाठी आयुर्वेद शास्त्राने आहार आणि विहार यांचे योग्य पालन करण्यासाठी काही नियम सांगितले आहेत. हे नियम देश, काल, वय, प्रकृती यांनुसार वेगळे वेगळे आहेत. परंतु, ऋतुनुसार पाळावयाचे नियम…
ऑक्लेव्ह, थॉमस : (१३६८- १४२६). प्रसिद्ध इंग्रजी कवी. ज्याच्या साहित्यास सामाजिक इतिहास म्हणून प्रामुख्याने संबोधले गेले असा १५ व्या शतकातील प्रमुख साहित्यिक. जेफ्री चॉसर या प्रसिद्ध इंग्रजी साहित्यिकाचा समकालीन. जन्म…
सपुष्प वनस्पतींचा प्रजननासाठीचा मुख्य अवयव म्हणजे फुले. फुलांमध्ये परागण आणि गर्भधारणा या दोन प्रमुख घटना घडतात, ज्यामुळे वनस्पतीचे पुनरुत्पादन होते. फुलाच्या परागकोशातून परागकण (Pollen grains) जेव्हा त्याच फुलाच्या किंवा त्याच…
उत्तर आफ्रिकेत व अरेबियन द्वीपकल्पात आढळणारा गरम, शुष्क व धुळीचा वाळवंटी वारा. तो ईजिप्तमध्ये व तांबड्या समुद्रावर वाहताना आढळतो. प्रामुख्याने ईजिप्तमध्ये या वाऱ्याला खामसीन या नावाने ओळखले जात असून भूमध्य…
विदर्भातील वाकाटक कालखंडातील एक महत्त्वपूर्ण ऐतिहासिक स्थळ. हे स्थळ नागपूर जिल्ह्यातील रामटेक तालुक्यात जिल्हा मुख्यालयापासून ४५ किमी. अंतरावर ईशान्येस वसले आहे. या स्थळाची समुद्रसपाटीपासूनची उंची २८५ मी. इतकी आहे. सातपुडा…
एक बांधकाम साहित्य म्हणून वापरताना फेरोसिमेंटची जुळणी कशी करतात आणि त्यापासून बांधकाम कसे घडते याचे विवेचन सदर नोंदीत केले आहे. फेरोसिमेंटसाठी साहित्याची जडण फेरोसिमेंटचे बांधकाम म्हणजे कमी जाडीच्या भिंतीतून निर्माण झालेले…
प्रस्तावना : आपत्तींचा प्रभाव कमी करून जीवित व मालमत्तेचे नुकसान कमी करण्याचा प्रयत्न करणे म्हणजे शमन होय. याची दुसरी व्याख्या पुढीलप्रमाणे करता येईल : "शमन म्हणजे नैसर्गिक आपत्तींमुळे होणार्‍या नुकसानीची…