मराठी विश्वकोश

ग्रीकांश कला (Hellenistic Art)

इ.स.पू. ३२३ ते इ.स.पू. ३१ या काळाला ग्रीकांश काल म्हणून ओळखले जाते. अलेक्झांडरने आपले साम्राज्य स्थापन केल्यानंतर, तत्पूर्वी काही ग्रीक नगरांपुरत्याच मर्यादित असलेल्या ग्रीक कलेने आपली सीमा ओलांडली. जगाच्या फार…

सोहराब मोदी (Sohrab Modi)

मोदी, सोहराब मेरवानजी : (२ नोव्हेंबर १८९७ – २८ जानेवारी १९८४). हिंदी चित्रपटसृष्टीतील प्रसिद्ध निर्माते, अभिनेते व दिग्दर्शक. त्यांचा जन्म मुंबईमध्ये एका पारशी कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील शासकीय सेवेत होते.…

The barren Sahara Desert lies adjacent to lush agricultural plots.

सहारा वाळवंटातील आर्थिक स्थिती (Economy in Sahara Desert)

सहारा वाळवंटातील मानवी व्यवसाय काही अपवाद वगळता पूर्णपणे पाण्याच्या उपलब्धतेवर अवलंबून आहे. केवळ जेथे भूपृष्ठावर किंवा भूपृष्ठालगत पाणी उपलब्ध आहे, अशा मरूद्यानांतच कायमस्वरूपी मानवी वस्ती आढळते. अशी मरूद्याने सहाराच्या बहुतांश…

सहारा वाळवंट (Sahara Desert)

जगातील सर्वांत मोठे उष्ण कटिबंधीय वाळवंट. अरबी भाषेतील ‘सहारा’ म्हणजे ‘वाळवंट’ यावरून या प्रदेशाला हे नाव पडले आहे. भूमध्य समुद्राच्या किनाऱ्यावरील सुपीक प्रदेश, मगरबमधील अ‍ॅटलास पर्वत आणि ईजिप्त व सूदानमधील…

पर्ल बक (Pearl Buck)

बक,पर्ल : (२६ जून १८९२ - ६ मार्च १९७३). साहित्यातील नोबेल पुरस्कारप्राप्त अमेरिकन कादंबरीकार. पर्लचा जन्म पश्चिम व्हर्जिनियातील हिल्सबोरो येथे सायडेनस्ट्रिकर या धर्मप्रचारक कुटुंबात झाला. वडील चीनमध्ये धर्मोपदेशक असल्याने तिचे…

वीज पडणे / कोसळणे (Lightning Strike)

वीज (विद्युत, तडित्) म्हणजे ढगांमध्ये चालू असलेल्या वादळासमवेत उत्सर्जित होणारी मोठी प्रकाशमान विद्युत शक्ती. क्षणिक उच्च विद्युत प्रवाहयुक्त व कित्येक किलोमीटर मार्ग असलेले विद्युत विसर्जन (साठलेले किंवा साठवून ठेवलेले विद्युत…

भारिया जमात (Bhariya Tribes)

भारतातील एक अनुसूचित जमात. ही जमात मध्य प्रदेश राज्यातील छिंदवाडा, सिवनी, मंडला आणि सरगुजा या जिल्ह्यांमध्ये वनांत व खोल दऱ्यांमध्ये वास्तव्यास आहे. भारिया जमात ही गोंड जमातीची एक शाखा असून…

आईमोल जमात (Aimol Tribe)

भारतातील एक अनुसूचित जमात. ती आसाम, मणिपूर या राज्यांत वास्तव्यास आहे. मणिपूर राज्याच्या चंडेल, चुराचंदनपूर आणि सेनापती या जिल्ह्यांमध्ये त्यांचे वास्तव्य अधिक आहे. तसेच काही आईमोल लोक मिझोराम आणि त्रिपुरा…

मेन्सियस (Mencius)

मेन्सियस : (इ.स.पू.सु. ३७१—सु. २८९). प्रख्यात चिनी तत्त्वज्ञ, कन्फ्यूशसचा अनुयायी व ताओ मताचा पुरस्कर्ता. मेन्सियस हे मंग-ज (आचार्य मंग) या नावाचे लॅटिनीकरण आहे. मंग-ज याच्या वचनांचा संग्रह हाही मंग-ज याच…

वास्तववादी शिक्षण (Realism Education)

सृष्टितील पदार्थ आणि तद्विषयक ज्ञान दोन्ही सत्य आहेत, असा या वादाचा कानमंत्र आहे. मानव, पशुपक्षी व भोवतालचा निसर्ग यांचे अस्तित्व स्वयंम आहे, परस्परसापेक्ष नाही. सृष्ट पदार्थांविषयी आपण विचार करू लागलो,…

शिक्षक संघटना (Teacher’s Union)

प्राचीन भारतीय संस्कृतीत गुरुला समाजामध्ये, राजदरबारी इत्यादी स्तरांवर मानाचे स्थान होते. त्यांना राजाश्रय व समाजसाहाय्य होते. स्वतंत्र गुरुकुलात किंवा आश्रमात विद्यार्थ्यांना राहावे लागत. त्यामुळे तत्कालीन विद्यार्थ्यांवर गुरुच्या सान्निध्यात विविध प्रकारचे…

ड्रुइड (Druid)

गॉल (सध्याचा फ्रान्स), ब्रिटन आणि आयर्लंड यांमधील प्राचीन केल्ट लोकांच्या धर्मगुरूंना वा पुरोहित वर्गाला अनुलक्षून ‘ड्रुइड’ ही संज्ञा लावली जाते. ‘ड्रुइ’ या प्राचीन आयरिश एकवचनाचे ‘ड्रुइड’ हे अनेकवचन आहे. ड्रुइडांबाबत…

पॉल अलेक्झांडर बरान (Paul Alexander Baran)

बरान, पॉल अलेक्झांडर (Baran, Paul Alexander) : (२५ ऑगस्ट १९०९ – २६ मार्च १९६४). प्रसिद्ध अमेरिकन मार्क्सवादी अर्थशास्त्रज्ञ. बरान यांचा जन्म युक्रेन (रशिया) येथे झाला. त्यांचे शिक्षण जर्मनीत झाले. बर्लिन विद्यापीठातून त्यांनी ‘आर्थिक नियोजन’ या विषयात…

ह्यू डाल्टन (Hugh Dalton)

डाल्टन, ह्यू (Dalton, Hugh) : (१६ ऑगस्ट १८८७ – १३ फेब्रुवारी १९६२). विसाव्या शतकाच्या सुरुवातीच्या दशकांमध्ये अर्थशास्त्र आणि राजकीय धोरण यांवर आपला प्रभाव पाडणारे प्रसिद्ध ब्रिटिश अर्थतज्ज्ञ व मुत्सद्दी. त्यांचे…

संस्कृतीकरण (Sanskritization)

संस्कृतीकरण या शब्दाचे मूळ संस्कृत भाषेमध्ये आहे. या शब्दाचा वापर एकोणिसाव्या व विसाव्या शतकातील यूरोपीयन प्राच्यविद्या परंपरेत उच्चभ्रूंच्या संस्कृतीचे वर्णन वेगवेगळ्या अर्थाने करण्यासाठी व त्याचा इतरांवरील परीणाम दर्शविण्यासाठी केला गेला.…