मराठी विश्वकोश

हिंदी महासागराची तळरचना (Submarine Features in Inadian Ocean)

समुद्रसपाटीपासून वाढत्या खोलीनुसार महासागराचे स्थूलमानाने चार विभाग केले जातात : (१) सागरमग्न खंडभूमी - ० ते २०० मी. खोलीचा तळभाग, (२) खंडान्त उतार - २०० ते २,००० मी. खोलीचा तळभाग,…

हिंदी महासागराची निर्मिती व भूविज्ञान (Origin and Geology of Indian Ocean)

हिंदी महासागराची निर्मिती, भूविज्ञान आणि त्याच्या उत्क्रांतीचा इतिहास हा इतर महासागरांपेक्षा अधिक गुंतागुंतीचा आहे. ऑस्ट्रियन भूवैज्ञानिक एडूआर्ट झ्यूस यांनी दक्षिण गोलार्धातील एका कल्पित खंडाला गोंडवन भूमी हे नाव दिले होते…

शेख दीन मुहम्मद (Sheikh Din Muhammad)

शेख दीन मुहम्मद : (? मे १७४९ – २४ फेब्रुवारी १८५१). प्रसिद्ध भारतीय प्रवासी व बाष्पचिकित्सक. जन्म बिहारमधील पाटणा येथे. त्याचे वडील ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीत कामाला होते. बिहारचा तत्कालीन…

सागरमग्न खंडभूमी (Continental Shelf)

सागरकिनाऱ्याला लागून असणारा उथळ सागरतळ म्हणजे सागरमग्न खंडभूमी होय. खंड-फळी व भूखंड मंच या पर्यायी संज्ञाही सदर भूविशेषासाठी वापरल्या जातात. बहुतेक खंडांच्या किनाऱ्याशी सागरमग्न खंडभूमी आढळतात. जगातील महासागरांनी व्यापलेल्या एकूण…

चांदीचे अब्जांश कण (Silver Nanoparticles)

धातुजन्य अब्जांश कणांमध्ये चांदीच्या [Silver; (Ag)] अब्जांश कणांना अतिशय महत्त्व आहे. चांदीचे अब्जांश कण सामान्यत: १ ते १०० नॅनोमीटर आकाराचे असतात. चांदी या धातुवर्गीय मूलद्रव्यापासून तयार केलेल्या अब्जांश कणांचा उपयोग…

विद्युत उपकेंद्रीय भूसंपर्कन : वाहीची निवड (Substation Earthing – choice of conductor)

भूपृष्ठाखाली पुरलेली आवरणरहित पट्टी/गज वाहीची जाळी, उभे पुरलेले इलेक्ट्रोड आणि निरनिराळ्या उपकरणांच्या भूसंपर्कन अग्रापासून (Earthing terminal) भूपृष्ठाखालील जाळीस जोडणारे छोटे वाही (Riser) हे भूसंपर्कन प्रणालीमध्ये (Earthing system) महत्त्वाचे घटक होत.…

विद्युत उपकेंद्रीय भूसंपर्कन- रोधकता संकल्पना (Substation Earthing – concept of Resistivity)

भूसंपर्कन प्रणाली (Earthing system) ही विद्युत यंत्रणेतील अत्यंत महत्त्वाची प्रणाली आहे. यंत्रणेतील उपकरणे आणि ती हाताळणारे तंत्रज्ञ यांच्या सुरक्षेसाठी योग्य पद्धतीने आरेखित (Design) केलेली भूसंपर्कन प्रणाली अनिवार्य असते. यंत्रणेत लघु…

वर्तुळाकार वितरण मुख्य नियंत्रक (Ring Main Unit)

भारत सरकारद्वारा २००० च्या दशकात जलदगतीने विद्युत शक्तीचा विकास व सुधारणा (APDRP – Accelerated Power Development & Reforms) तसेच पुनर्रचित जलदगतीने विद्युत शक्तीचा विकास व सुधारणा (R-APDRP – Restructured Accelerated…

हीमोफिलिया/रक्तस्रावी रोग (Hemophilia)

सामान्य व्यक्तीच्या रक्तामध्ये रक्त गोठण्यासाठी आवश्यक बारा घटक असतात. या बारा घटकांपैकी घटक-VIII (आठ) हीमोफिलिया घटक X या लिंग गुणसूत्रावर असतो. X लिंग गुणसूत्रावरील हीमोफिलिया घटक अप्रभावी असल्यास अशी व्यक्ती…

जे. पी. नाईक (J. P. Naik)

नाईक, जे. पी. (Naik, J. P.) : (५ सप्टेंबर १९०७ – ३० ऑगस्ट १९८१). प्रसिद्ध भारतीय शिक्षणतज्ज्ञ व पद्मभूषण पुरस्काराचे मानकरी. नाईक यांना भारतातील नवीन शैक्षणिक पद्धतीचे जनक आणि शिल्पकार…

महाराष्ट्रात चर्चचा उगम (Christianity in Maharashtra)

मुसलमानांशी धार्मिक, व्यापारी व राजकीय संघर्ष वाढल्यामुळे भारत या उपखंडाला जोडणारा मध्य आशियातील खुष्कीचा मार्ग मध्ययुगाच्या काळात पाश्चिमात्यांना बंद झाला. पौर्वात्य व पाश्चिमात्य राष्ट्रांना जोडणारे मार्ग अरब मुसलमानांच्या आधिपत्याखाली होते.…

मिल्कमॅन (Milkman)

मिल्कमॅन : ॲना बर्न्स या उत्तर आयर्लंडमधील लेखिकेची २०१८ चा मॅन बुकर पुरस्कार प्राप्त झालेली इंग्रजी कादंबरी. फेबर अँड फेबर या प्रकाशन संस्थेने ही कादंबरी प्रकाशित केली आहे. प्रस्थापित चौकटींच्या…

येशूची शिकवण व त्याचे दाखले (The Parables of Jesus)

प्रभू येशू ख्रिस्त बारा वर्षांचा असताना ‘बार मित्सवा’ म्हणजे ‘आज्ञांचा पुत्र’ या नावाच्या धार्मिक विधीसाठी वल्हांडण सणाच्या दिवशी जेरूसलेमच्या मंदिरात गेला होता. सण संपल्यानंतर त्याचे आईवडील परतीच्या प्रवासाला लागले. कुमारवयीन…

थॅलॅसेमिया (Thalassemia)

थॅलॅसेमिया किंवा कूलीचा पांडुरोग (Cooley’s anemia) हा रक्तविकारांचा समूह आहे. अमेरिकेतील बालमृत्यूचे प्रमाण कमी कारणासाठी सतत काम करणाऱ्या डॉ. थॉमस बेंटन कूली (Thomas Benton Cooley) यांच्या स्मरणार्थ या जनुकीय विकाराचे…

पॅट्रिक गेडिस (Patrik Geddes)

गेडिस, पॅट्रिक (Geddes, Patrik) : (२ ऑक्टोबर १८५४—१७ एप्रिल १९३२). आधुनिक स्कॉटिश जीववैज्ञानिक, समाजशास्त्रज्ञ, पर्यावरणवादी, भूगोलज्ञ व नगररचनाकार. त्यांचा जन्म बॅलटर (स्कॉटलंड) येथे झाला. त्यांनी वयाच्या सोळाव्या वर्षी पर्थ अकादमीतून पदवी…